Uyghur hoquq nazaretchisi: “Eger hökümet sizni ‛barisen‚ dése, siz choqum bérishingiz kérek”

Uyghur hoquq nazaretchisi (URM) tetqiqat guruppisi 11-séntebir küni “Eger hökümet sizni ‛barisen‚ dése, siz choqum bérishingiz kérek-Uyghur rayonidiki mejburiy emgekning arqisidiki organlar” serlewhilik yéngi doklatini élan qildi.

Mezkur doklat “Uyghur rayonidiki mejburiy emgek”, we “Uyghur rayonidiki mejburiy emgekning qurulmisi” din ibaret ikki qisimgha bölün'gen. Birinchi qismida Uyghur mejburiy emgikining qeyerde élip bérilidighanliqi, ikkinchi qismida Uyghurlarning qandaq shekilde ékispilatatsiye qiliniwatqanliqi isxémilashturulghan shekilde tepilsiy bayan qilin'ghan.

Doklatta déyilishiche, 2016-yildin 2021-yilghiche bolghan ariliqta Uyghur rayonining ichi we sirtida dölet teripidin bir qolluq orunlashturulghan Uyghur emgek küchlirini yötkesh yuqiri sür'ette dawam qilghan. Xitay hökümiti barliq dölet apparatlirini, xususiy we dölet karxanilirini seperwer qilish arqiliq yéza éshincha emgek küchlirini orunlashturush namida élip bérilghan emgek küchini yötkesh 14 milyon 330 minggha yetken. 2022-Yili yene 3 milyon 330 mingdin köp adem qétim yötkesh élip bérilghan.

Mezkur doklatni teyyarlighan Uyghur hoquq nazaretchisi (URM) guruppisining bash tetqiqatchisi, türkiyediki yash Uyghur ziyaliy yalqun uluyol ependi ziyaritimizni qobul qilip mezkur doklat heqqide chüshenche berdi. U xitay hökümitining Uyghurlarni herxil siyasiy namlar astida mejburi yötkep ishlitiwatqanliqini tekitlidi.

U yene Uyghurlar we bashqa türkiy milletlerning döletning yötkep ishlitish pirogrammisigha qatnishishini xalimisa qandaq aqiwetke duchar bolidighanliqi we xitay hökümitining néme üchün bu siyasettin waz kechmeydighanliqining sewebni heqqide toxtaldi.

En'giliyediki shiféld hallam uniwérsitéti héléna kénnidi tetqiqat merkizi proféssori lawra murfiy xanim mezkur doklat heqqide radiyomizgha mundaq dédi: “Uyghur hoquq nazaretchisi teyyarlighan bu doklatta eng körünerlik nuqta shuki, doklatqa qarighanda Uyghur rayoni hökümiti téxi yéqinqi waqitqiche Uyghur rayonida 3 milyon adem qétimdin köp Uyghur emgek küchining yötkep ishlitigenlikini étirap qilghan. Bu doklat bizge bu mejburi emgek pirogrammisning izchil dawam qiliwatqan bir pirogram ikenlikini, yeni xitay hökümiti teshwiq qiliwatqandek mejburi emgek axirlashqan bolmastin eksiche kölem we da'ire jehettin téximu kéngiyiwatqanliqni körsetken.”

U yene mundaq dédi: “Biz yene Uyghur rayonidiki mejburiy emgek heqqide shuni ésimizde tutushmiz kérek. Belkim beziler melum shara'it astida bezi Uyghurlar özliri xalap zawutta ishleshke bérishi mumkin, déyishi mumkin. Lékin Uyghur rayonidiki nöwettiki zawutlarda ishlitishning ehwali pütünley omumyüzlük mejburlash xaraktérlik ishlitishtur. Démekchimenki Uyghur rayonida héchqandaq bir Uyghur hökümet orginining zawutqa bérish telipini ret qilalmaydu. Shunglashqa dunyaning her qaysi jayliridiki tetqiqatchilar buning bir ‛sistémilashqan mejburi emgek‚ ikenlikini chüshinishi kérek.”

Radiyomiz teripidin bu yil iyunda delillen'gen melumatlargha asaslan'ghanda, “Wenxé” kiyim-kéchek shirkitining maralbéshidiki kiyim tikish fabrikasida köpinchisi qizlardin teshkillen'gen 100 etrapida ishchi birqanche yildin béri mejburiy emgekke séliniwatqan bolup, teweliktiki kent mes'uli we mezkur fabrikaning amanliq xadimining pash qilishiche ularning ishtin waz kéchishige, hetta ishtin chüshüp öyige qaytishighimu ruxset qilinmaydiken.

Yalqun uluyol ependi ependi axirda mekur doklatning Uyghur mejburi emgikige yéqindin köngül bölüwatqan tetqiqatchilarni eng yéngi matériyal bilen teminleshni meqset qilghanliqini bayan qildi. U yene mejburi emgekning aldini élish qanuni boyiche émbargo yürgüzülüshi kérek bolghan, emma diqqet qilinmighan orunlargha nisbeten “Toluqlash” élip bérishni nishan qilghanliqini, buningdin kéyinmu bu heqtiki doklatlirining dawam qilidighanliqni bildürdi.