Amérika hökümiti xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qildi

Muxbirimiz nur'iman
2021.01.19
Amérika hökümiti xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qildi Amérika tashqiy ishlar ministiri mayk pompéyo.
Social Media

Amérika tashqiy ishlar ministirliqi 19-yanwar küni “Xitayning Uyghur rayonidiki basturush mesilisi heqqide amérika tashqi ishlar ministirliqining chiqarghan qarari” namliq bayanat élan qildi.

Bayanatta xitay hökümitining Uyghur rayonidiki Uyghurlarni asas qilghan yerlik musulman milletlerge qaratqan keng kölemlik basturushini resmi “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitkenlikini jakarlidi.

Amérika tashqiy ishlar ministiri mayk pompéyo mezkur bayanatta munularni tekitligen: “Ittipaqdash armiye natsistlar jaza lagérlirining dehshetlirini ashkarilighandin kéyin, ‛hergizmu qayta tekrarlanmaydu‚ dégen shu'ar medeniyetlik dunyaning ashu dehshetlerge qarshi ortaq awazigha aylan'ghan idi. Künimizdiki wehshiylikler biz ötmüshte körgen'ge oxshimaydighan shekilde élip bérilghanliqi üchün, wehshiyiliklerning mahiyiti hergizmu özgirip qalmaydu. Shunga men bügün töwendiki qararlarni chiqardim:

Birinchidin, 2017-yili 3-aydin bashlap mewjut pakitlarni inchikilik bilen tekshürgendin kéyin, xitay hökümitining xitay kompartiyesining yétekchiliki we kontirolluqida Uyghurlarni asas qilghan musulman topluqlargha qarita insaniyeke qarshi jinayet ötküzüwatqanliqini éniqlap chiqtuq. Bu jinayetler hélihem dawamlishiwatidu. Bu jinayetlerdin munularni körsitishke bolidu: bir milyondin artuq kishini xalighanche qamap qoyush؛ jismaniy erkinlikidin mehrum qilish؛ mejburiy tughmas qilish؛ qiyn-qistaqqa élish؛ mejburiy emgekke sélish؛ diniy étiqad erkinliki, pikir erkinliki we heriket erkinlikige ighir cheklime qoyush. Nurémbérg soti ikkinchi dunya urushi axirlashqanda urush jinayetchilirini ‛insaniyetke qarshi turush‚ jinayiti bilen sotqa tartqan idi. Shuninggha oxshash jinayet bügün Uyghur rayonida yüz bériwatidu.

Ikkinchidin, tekshürüshimizge asaslan'ghanda, bu irqiy qirghinchiliq hélihem dawamlishiwatidu. Biz xitay kommunist partiye dölitining Uyghurlarni sistémiliq yoqitishigha shahit boluwatimiz. Dunyada iqtisadiy, herbiy we siyasiy jehette ikkinchi orunda turidighan, özini dunyaning yétekchisi qilip körsitishke, xelq'ara sistémida öz obrazini tikleshke urunuwatqan xitay hökümiti özining xitaydiki ajiz étnik milletlerni we dini topluqlarni mejburiy assimiliyatsiye qiliwatqanliqini we yoqitishqa urunuwatqanliqini éniq bildürdi.”

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuri türkel ependi ziyaritimizni qobul qilip, bu qarar heqqide mundaq dédi: “Uzundin buyanqi tirishchanliqlarning netijiside, Uyghur ayallirigha ilip birilghan nopus cheklesh, xitay hökümiti özliri ashkarilighan nopusning kontirol qilinishi we yirim miliyon'gha yéqin Uyghur balilirining ata-ansdin ayriwétilishi heqqidiki ispatlar bügünki qararning élinishigha sewep boldi.”

Nuri türkel ependi yene bu qararning ehmiyiti we qedem-basquchliri üstide toxtilip, mundaq dédi: “Mushundaq yétekchilik rolini oynaydighan bir qarar bashqa kishilik hoquq organlirining heriketke ötüshige türtke bolidu. Bu qararning siyasiy, qanuniy we ijtima'iy roli nahayiti chong.”

Amérika tashqiy ishlar ministirliqining bayanatida yene xitay hökümitini tutup turuluwatqan kishilerni derhal qoyup bérish, atalmish “Terbiyelesh” lagérliri, tutup turush l'orunliri, öyide nezerbent qilish we mejburiy emgek sistémisini bikar qilishqa chaqirdi. Mejburiy hamilidarliqtin saqlinish, mejburiy bala chüshürüsh, mejburiy tughut cheklesh we balilarni a'ilisidin élip kétish qatarliq mejburlash xaraktérlik nopus kontrol qilish tedbirlirini toxtitish؛ lagér we türmilerdiki barliq qiynash we xorlashni axirlashturush؛ Uyghur rayoni we xitayning bashqa jayliridiki Uyghur we bashqa diniy topluq ezalirining ziyankeshlikige xatime bérish؛ Uyghur we bashqa ziyankeshlikke uchrighan milletlerge sayahet qilish we köchmen bolush erkinliki bérish telep qélindi.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi amérika tashqiy ishlar ministirliqining bu qarari heqqide mundaq dédi: “Amérika hökümitining bu qarari uyghulargha élip bériliwatqan ‛irqi qirghinchiliq‚ ni toxtitish üchün bésilghan emeli bir qedem.”

Bayanatning axirida mayik pompéyo munularni alahide eskertti: “Amérika xitay kompartiyesining bash sékritari shi jinpingning yalghan teshwiqat arqiliq pakitlarni yoshurush taktikisini échip tashlashta köp küch chiqardi. Béyjingning Uyghur rayonida yürgüzgen wehshiyliki xitay hakimiyitining Uyghurlargha we dunyaning bashqa jayliridiki medeniyetlik kishilerge qilghan tajawuzchiliqqa wekillik qilidu. Biz süküt qilmaymiz. Eger xitay kompartiyesining öz xelqige qarshi irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet ötküzüshige yol qoyulsa, u halda siz xitayning dunyaning bashqa jaylirida erkin yashawatqanlargha némilerni qilishqa jür'et qilalaydighanliqini tesewwur qilip béqing.”

Nuri türkel ependi amérika hökümitining bu qararining siyasi bir qara bolup qalmastin belki qanuni qarar ikenlikini alahide tekitlidi.

Gerche amérika tunji bolup bu qararni chiqarghan dölet bolsimu, emma yuqiri derijilik memuriy emeldarlar bashqa döletlerning pat yéqinda buninggha egishishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Nuri türkel ependi axirida mundaq dédi: “Bügünkidek uchur dewride Uyghurlar uchrawatqan zulumni héchkim yépiwalalmaydu. Dunya irqi qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlarni yalghuz qoymaydu.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.