Қәшқәрдики “оттура вә ғәрби ася сода базири” уйғурларниң қолидин юлуп елинмақта

Мухбиримиз шөһрәт һошур
2022.03.18
Қәшқәрдики “оттура вә ғәрби ася сода базири” уйғурларниң қолидин юлуп елинмақта Фирансийәлик кәспий фотограф патрик вак(Patrick Wack) лагерларни зиярәт қилиш мумкин болмиған әһвалда тартқан лагер сиртидики әркин базарниң көрүнүши.
Patrick Wack

Иҗтимаий таратқулардики инкаслардин мәлум болишичә, уйғур райондики әң катта базар болған қәшқәр йеңи базар, йәни “қәшқәр оттура вә ғәрбий асия сода базири” чеқилишқа башлиған. Базарниң чеқилиши тәһдитлик тәшвиқатлар вә тәқип-назарәтләр астида елип берилған. Бу бузғунчилиққа қарита наразилиқ кәйпиятини йошуралмай қалған кишиләр тутуп сорақ қилинған. Мухбиримизниң телефон зиярәтлиридин мәлум болушичә, бу базарни чеқиш пилани вә иҗраати уйғур аптоном районлуқ сиясий-қанун кометити тәрипидин түзүлгән вә иҗра қилинған.

Йеқинда торларда тарқалған бир син учурида, бир уйғур яшниң мәлум бир базардики чеқиветилгән дукини алдидики қахшаш вә шикайәтлири көрситилгән. Мәзкур яш шикайитидә кимләргидур хитап қилип, тинч вә нормал яшашқа немә үчүн имкан берилмәйдиғанлиқини сорайду. Син көрүнүшидә йәнә чоң бир үсти йепиқ базардики чеқиветилгән дуканлар, чечилип ятқан маллар көрситилгән. Бу учурни торда тарқатқучилар, бу базарниң қәшқәрдики йеңибазар икәнликини баян қилған.

Биз бу йип учиға асасән алди билән қәшқәрдики базар башқуруш тармақлириға телефон қилдуқ. Алақидар хадимлар қәшқәр йеңибазарниң чеқиливатқанлиқини йошурмиди, әмма чеқишниң қандақ бир мәқсәт билән елип бериливатқанлиқи вә қайсий басқучқа кәлгәнлики һәққидики соалимизға җавап бәрмиди.

“бәйду” учур амбирида тонуштурулушичә, бу уйғур райондики әң катта базар болуп, 4000 дин артуқ дукан, 21 кәспий базардин тәшкилләнгән, көлими 250 мо әтрапидики чоң базар икән. Нөвәттә америкида яшаватқан қасим абдуреһим әпәнди, илгири әнә әшу базарда 6 йил дукан ачқан болуп, униң баян қилишичә, бу базар 1980‏-йилларда “йәкшәнбә базар” сүпитидә қурулған, 1990 ‏-йилларда күндилик базарға айланған, 2000‏-йилларға кәлгәндә хәлқаравий базарға йәни, уйғурларниң иқтисадий һаятидики җан томурлиридин биригә айланған.

Инкас қилинишичә, бу базарниң чеқиш уқтуруши 2-3 айниң алдида дукандарларға уқтурулған, әҗәблинәрлики дуканниң чеқилиш уқтуруши базар башқуруш органлири тәрипидин әмәс, сақчилар тәрипидин уқтурулған вә уқтуруш тарқитилғандин кейин, дөләт хәвпсизлики сақчилири базарни илгирикидин нәччә һәссә зичлиқта тәкшүрүшкә башлиған. Дийилишичә, бу базарниң чеқилиши, нурғун кишиләрниң тирикчиликигә үстиләп тәһдит шәкилләндүргән болсиму, вәзийәттики кәскинлик сәвәбидин кишиләр сүкүт қилишқа мәҗбур болған. Шундақтиму бир қисим киишләр наразилиқ кәйпиятини йошуралмиғанлиқи үчүн, сақчиханиларға аипирилип сорақ қилинған. Бир қисимлири дукан вә өйлиридин чақиртип әкитилгәндин кейин, өйлиригә қайтип кәлмигән.

Телефонимизни қобул қилған бир дөләт аманлиқ хадими, бу чеқилишниң базардики дукандарларниң наразилиқини қозғиғанлиқи, бәлгилик дәриҗидә төләм берилгән болсиму, бу чеқилиштин һечкимниң рази болмиғанлиқини ашкарилиди.

Әмма у наразилиқ кәйпиятида болған қанчилик кишиниң сорақ қилинғанлиқи һәққдики соалимизға җавап берәлмәйдиғанлиқини билдүрди. У базарни чеқиш җәрянида дукандарлардин тутқун қилинғанлар барлиқини инкар қилмиди.

“бәйду” учур амбирида қәшқәр йеңи базарда 9000 дин артуқ мәһсулатларниң сетилидиғанлиқи қәйт қилинған.

Үрүмчидики “атлан” тил мәктипиниң қурғучиси болған қасимҗан андуреһим әпәндиниң тонуштуришичә, бу базар маллириниң түриниң көпликидин башқа, йәнә өзгичә йәрлик мәһсулатлири биләнму чәт әллик саяһәтчиләрниң саяһәт мәркизигә айланған.

Телефонимизни қобул қилған йәнә бир дөләт аманлиқ сақчиси, базарниң һазирға қәдәр үчтин икки қисминиң чеқилип болғанлиқи, бу базарниң орниға бир саяһәт орни селинииш пилани барлиқини тилға алди. Әмма бу саяһәт орниниң ким яки қайсий ширкәт тәрипидин бәрпа қилинидиғанлиқи һәққидә мәлумат берәлмиди. Мәлум болушичә, даириләр, бу дукан саһиплириға интайин аз миқдарда төләм бәргән вә уларға қәшқәр шәһиридин 15 ‏-20 километирчә узақлиқтики ават йезисидин орундин көрситип бәргән.

Бүгүнгичә ениқлашлашлиримиздин, бу базарниң чеқилиши сәвәблик иқтисадий зиянға учраштин башқа йәнә қануний җәһәттинму зәрбә учрап тутқун қилинған кишиләр барлиқи айдиңлашқан болсиму, лекин уларниң қанчә киши икәнлики, кимләр икәнлики вә тәқдириниң қандақ болғанлиқи һазирчә мәлум әмәс.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.