Qeshqerdiki “Ottura we gherbi asya soda baziri” Uyghurlarning qolidin yulup élinmaqta

Ijtima'iy taratqulardiki inkaslardin melum bolishiche, Uyghur rayondiki eng katta bazar bolghan qeshqer yéngi bazar, yeni “Qeshqer ottura we gherbiy asiya soda baziri” chéqilishqa bashlighan. Bazarning chéqilishi tehditlik teshwiqatlar we teqip-nazaretler astida élip bérilghan. Bu buzghunchiliqqa qarita naraziliq keypiyatini yoshuralmay qalghan kishiler tutup soraq qilin'ghan. Muxbirimizning téléfon ziyaretliridin melum bolushiche, bu bazarni chéqish pilani we ijra'ati Uyghur aptonom rayonluq siyasiy-qanun kométiti teripidin tüzülgen we ijra qilin'ghan.

Yéqinda torlarda tarqalghan bir sin uchurida, bir Uyghur yashning melum bir bazardiki chéqiwétilgen dukini aldidiki qaxshash we shikayetliri körsitilgen. Mezkur yash shikayitide kimlergidur xitap qilip, tinch we normal yashashqa néme üchün imkan bérilmeydighanliqini soraydu. Sin körünüshide yene chong bir üsti yépiq bazardiki chéqiwétilgen dukanlar, chéchilip yatqan mallar körsitilgen. Bu uchurni torda tarqatquchilar, bu bazarning qeshqerdiki yéngibazar ikenlikini bayan qilghan.

Biz bu yip uchigha asasen aldi bilen qeshqerdiki bazar bashqurush tarmaqlirigha téléfon qilduq. Alaqidar xadimlar qeshqer yéngibazarning chéqiliwatqanliqini yoshurmidi, emma chéqishning qandaq bir meqset bilen élip bériliwatqanliqi we qaysiy basquchqa kelgenliki heqqidiki so'alimizgha jawap bermidi.

“Beydu” uchur ambirida tonushturulushiche, bu Uyghur rayondiki eng katta bazar bolup, 4000 din artuq dukan, 21 kespiy bazardin teshkillen'gen, kölimi 250 mo etrapidiki chong bazar iken. Nöwette amérikida yashawatqan qasim abduréhim ependi, ilgiri ene eshu bazarda 6 yil dukan achqan bolup, uning bayan qilishiche, bu bazar 1980‏-yillarda “Yekshenbe bazar” süpitide qurulghan, 1990 ‏-yillarda kündilik bazargha aylan'ghan, 2000‏-yillargha kelgende xelq'arawiy bazargha yeni, Uyghurlarning iqtisadiy hayatidiki jan tomurliridin birige aylan'ghan.

Inkas qilinishiche, bu bazarning chéqish uqturushi 2-3 ayning aldida dukandarlargha uqturulghan, ejeblinerliki dukanning chéqilish uqturushi bazar bashqurush organliri teripidin emes, saqchilar teripidin uqturulghan we uqturush tarqitilghandin kéyin, dölet xewpsizliki saqchiliri bazarni ilgirikidin nechche hesse zichliqta tekshürüshke bashlighan. Diyilishiche, bu bazarning chéqilishi, nurghun kishilerning tirikchilikige üstilep tehdit shekillendürgen bolsimu, weziyettiki keskinlik sewebidin kishiler süküt qilishqa mejbur bolghan. Shundaqtimu bir qisim ki'ishler naraziliq keypiyatini yoshuralmighanliqi üchün, saqchixanilargha a'ipirilip soraq qilin'ghan. Bir qisimliri dukan we öyliridin chaqirtip ekitilgendin kéyin, öylirige qaytip kelmigen.

Téléfonimizni qobul qilghan bir dölet amanliq xadimi, bu chéqilishning bazardiki dukandarlarning naraziliqini qozghighanliqi, belgilik derijide tölem bérilgen bolsimu, bu chéqilishtin héchkimning razi bolmighanliqini ashkarilidi.

Emma u naraziliq keypiyatida bolghan qanchilik kishining soraq qilin'ghanliqi heqqdiki so'alimizgha jawap bérelmeydighanliqini bildürdi. U bazarni chéqish jeryanida dukandarlardin tutqun qilin'ghanlar barliqini inkar qilmidi.

“Beydu” uchur ambirida qeshqer yéngi bazarda 9000 din artuq mehsulatlarning sétilidighanliqi qeyt qilin'ghan.

Ürümchidiki “Atlan” til mektipining qurghuchisi bolghan qasimjan anduréhim ependining tonushturishiche, bu bazar mallirining türining köplikidin bashqa, yene özgiche yerlik mehsulatliri bilenmu chet ellik sayahetchilerning sayahet merkizige aylan'ghan.

Téléfonimizni qobul qilghan yene bir dölet amanliq saqchisi, bazarning hazirgha qeder üchtin ikki qismining chéqilip bolghanliqi, bu bazarning ornigha bir sayahet orni sélini'ish pilani barliqini tilgha aldi. Emma bu sayahet ornining kim yaki qaysiy shirket teripidin berpa qilinidighanliqi heqqide melumat bérelmidi. Melum bolushiche, da'iriler, bu dukan sahiplirigha intayin az miqdarda tölem bergen we ulargha qeshqer shehiridin 15 ‏-20 kilométirche uzaqliqtiki awat yézisidin orundin körsitip bergen.

Bügün'giche éniqlashlashlirimizdin, bu bazarning chéqilishi seweblik iqtisadiy ziyan'gha uchrashtin bashqa yene qanuniy jehettinmu zerbe uchrap tutqun qilin'ghan kishiler barliqi aydinglashqan bolsimu, lékin ularning qanche kishi ikenliki, kimler ikenliki we teqdirining qandaq bolghanliqi hazirche melum emes.