“Mubarek ramizandiki Uyghur medeniyiti we Uyghur ta'amliri” témisida söhbet ötküzüldi

Tarixtin béri Uyghurlar bashqa musulmanlargha oxshashla ramizan ayida bir ay roza tutush arqiliq musulmanliq burchini ada qilip kelgen hemde bu jeryanda özige xas bolghan diniy kültür we yémek-ichmek medeniyiti shekillendürgen. Bügünki künde bolsa kommunist xitay hökümiti Uyghurlarning islam étiqadi we uninggha singip ketken turmush medeniyitini yoqitishqa urunmaqta.

“Mubarek ramizandiki Uyghur medeniyiti we Uyghur ta'amliri” namliq bu söhbet yighini 27-aprél küni Uyghur saqliq teshkilatining yétekchilikide, Uyghur kishilik hoquq qurulushi, Uyghur herikiti teshkilati we xelq'ara tinchliqni kücheytish teshkilati qatarliq teshkilatlarning hemkarlishishi bilen ötküzülgen. Bu söhbet yighinida kirzis ichide turuwatqan bügünki Uyghur medeniyiti, bolupmu ramizan künliride alahide namayen bolidighan Uyghur yémek-ichmek medeniyiti, shundaqla bu xil medeniyetni saqlap qélishning muhimliqi muhakime témisi qilin'ghan.

Söhbetke riyasetchilik qilghan bil klark (Bill Clark) ependi söz béshida mundaq dédi: “Uyghurlar üchün éytqanda, hazir éghir kirzis dewri we qayghuluq mezgil bolsimu, Uyghur xelqi öz yurtida tragédiyelik qismetke duchar bolghan bolsimu, Uyghur medeniyitide biz qedirleshke, xatirileshke we tebrikleshke tégishlik nurghun güzel nersiler bar”.

Dem élishqa chiqqan Uyghur ziyaliysi gulbahar mamut, indiyana uniwérsitétining Uyghur tili oqutquchisi, doktor gulnisa nezeriwa, amérikada tughulup ösken Uyghur qizi, ozuqluqshunas enjila mewrin qatarliqlar bu söhbetke qatniship, Uyghurlarning ramizan ayidiki turmush usuli, yémek-ichmek adetlirini tonushturush bilen bir waqitta özlirining ötmüsh xatirisi we hayat tejribilirini köpchilik bilen ortaqlashti.

Gulbahar xanim aldi bilen musulmanlarning, jümlidin Uyghurlarning qutluq künliri bolghan ramizandiki qayghuluq héssiyatini bildürüp mundaq dédi: “Ramizan heqqide gep qilghanda könglüm buzulidu. Chünki men bu mubarek künlerni a'ilem boyiche ötküzüwatqanda milyonlighan Uyghur qérindashlirim bundaq purset we erkinlikke érishelmeywatidu, ramizanliq ibadet qilalmaywatidu. Men her küni allahtin qérindashlirim bilen öz yurtumda yüz körüshüshni tileymen, shundaqla milyonlighan Uyghurlar we bashqa milletlerning lagér dégen shu zindandin we ularni qul ornida ishlitiwatqan xitay zawutliri we paxtizarliqtin qutulup, a'ilisi bilen jem bolushini tileymen”.

Gulbahar xanim arqidin Uyghurlarning ramizan ayidiki diniy ibadetlirige baghlan'ghan turmush usuli we güzel en'enilirini özining baliliq we yashliq eslimilirini misal qilip turup bayan qildi. Uyghurlarning ramizan ayida roza tutush bilen birge pakizliq we güzel exlaqni omumlashturushqa köngül bölidighanliqini, urugh-tughqanlarning bir-birini iptarliqqa chaqiridighanliqini, baylarning kembeghellerge zakat-sediqe we tamaq béridighanliqini, güzel söz, güzel ta'am, xush tebessum, öm-inaqliq we xushalliqning her da'im üzülmeydighanliqini, roza héytta chonglar bilen balilarning yéngi kiyim kiyip, yaxshi ta'amlardin zoqlinip a'ile boyiche shadliqqa chömidighanliqini, balilargha héytliq bérilidighanliqini, kishilerning a'ile, urugh-tughqan we mehelle boyiche topliship héytlishidighanliqini eslep ötti we özining shu waqitlarda méhman kütüsh üchün sa'et-sa'etlep chay qaynitish bilen meshghul bolghanliqini alahide tilgha aldi.

Gulbahar xanim yene amérikada yashawatqan köchmen Uyghurlardin bolush süpiti bilen perzentlirige Uyghur medeniyitini miras qaldurushning muhimliqini, buning üchün ulargha ramizanliq pa'aliyet we bashqa héyt-bayramlardiki en'ene we qa'idilerni bildürüsh kéreklikini otturigha qoydi we ramizan kirgende balilirigha béridighan terbiyeni kücheytip, bérilgen németlerge shükri qilish, chonglarni hörmet qilish, qoshniliri we dostliri bilen inaq ötüsh, muhtajlargha yardem qilish, kolléktip pa'aliyetlerge qatnishishni tewsiye qilidighanliqini, Uyghur tamaqlirini étishni öginish, yaxshi musulman we yaxshi amérika puqrasi bolushni tekitleydighanliqini bildürdi.

Doktor gulnisa nezeriwa ottura asiyagha köchmen bolghan Uyghurlarning perzenti bolup, qirghizistanda tughulup, özbékistanda chong bolghan. U Uyghur tiligha ishtiyaq baghlap, Uyghur tilshunasliqi boyiche örlep oqughan we tetqiqat bilen shughullan'ghan. U hazir indiyana uniwérsitétida Uyghur tili we medeniyiti boyiche ders béripla qalmay, ottura asiya medeniyitidige a'it oqutush we tetqiqat bilenmu shughullinidiken. U bu qétimliq söhbette Uyghur medeniyitining muhim bir qismi bolghan Uyghur ta'am medeniyiti heqqidiki izdinishlirini bayan qildi. U sözide leghmenni “Ottura asiya Uyghurlirining eng muhim kimliki” dep tonushturdi. Indiyana uniwérsitétining yazliq kurslirida oqughuchilirigha Uyghur medeniyitini tonushturush dawamida ulargha Uyghur ta'amlirini teriplep béridighanliqi we sinaq qilip etküzidighanliqini, oqughuchilirining buningdin tolimu memnun ikenlikini bildürdi.

Ozuqluqshunas enjila merwin bu söhbette Uyghur ta'amlirini nahayiti yaxshi köridighanliqini, emma Uyghur tamaqliri we ramizanliq yémek-ichmek aditi heqqide bezi xata uchurlarning mewjutluqini, yeni bezi kishilerning uni chüshenmestin “Saghlamliqqa ziyini bar” dep qaraydighanliqini, emma bularning köpinchisining gherbning yémek-ichmek aditige asasen chiqirilghan hökümler ikenlikini, gerche Uyghur ta'amlirining tarixini bek bilip ketmisimu uning ozuqluq jehettin saghlamliqqa paydiliq nurghun tereplirining barliqini we uni tetqiq qilishqa qiziqidighanliqini bildürdi.

Igilishimizche, Uyghur kishilik hoquq qurulushi “Uyghurlar üchün ramizanliq yardem” pa'aliyiti bashlatqan bolup, bu qétimliq söhbet ene shu pa'aliyetning bir qismi hésablinidiken.