AFP
8-Авғуст хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқиға қарши ислам, христиан, йәһудий, буддизм вә башқа диний гуруппиларниң вәкиллиридин болуп җәмий 76 нәпәр диний рәһбәр бирликтә баянат елан қилди.
Әнглийә йәһудий вәкилләр кеңиши, христиан кишилик һоқуқ тәшкилати (CSW), дуня уйғур қурултийи, ирқий қирғинчилиққа тақабил туруш иттипақи вә «уйғур қирғинчилиқини тохтитиш бирләшмиси» қатарлиқ органларму инкас билдүрүп, юқириқи диний рәһбәрләрниң баянатини йеқиндин қоллайдиғанлиқини билдүрди.
Бу баянатқа әнглийә, америка, канада, италийә, берма вә һиндонезийә қатарлиқ дуняниң һәр қайси җайлиридики йәһудий дини, ислам дини, христиан дини вә тибәт буддизимиға вәкиллик қилидиған гуруппиларниң рәһбәрлири имза қойған.
Баянатта «биз хитайни уйғурлар ‹шәрқий түркистан' дәп атайдиған хитайниң аталмиш ‹шинҗаң уйғур аптоном райони' дики уйғурларға қаратқан вәһшиянә җинайәтлирини тохтитишқа чақиримиз. Нөвәттә хитайниң уйғурларға елип бериватқан қирғинчилиқи ‹йәһудий чоң қирғинчилиқи' дин буянқи исанийәт тарихидики әң қәбиһ җинайәттур,» дейилгән.
Христиан бирликиниң қурғучиси, әнглийә консерватиплар партийәси кишилик һоқуқ комитетиниң әзаси вә шундақла дуня уйғур қурултийи әнглийә ишханисиниң мәслиһәтчиси бәннедикт роҗир әпәнди бу баянат һәққидә тохтилип, мундақ деди: «дини лидерларниң сөз қилишниң үнүми яхши болғачқа, биз дуняниң һәр қайси җайлиридики дини затларни бу баянатқа имза қоюшқа тәшкиллидуқ. Хитайниң уйғурларға йүргүзиатқан зулуми һәққидә нурғун испатлар ашкариланди. Бу инсанийәткә қарши елип берлған җнайәткә сүкүт қилишка болмайду. Йәһудий җамаитигә нисбәтән бу қирғинчилиқ бәкму сәзгүр тема. Улар хели бурунла бу қирғинчлиққа қарши туруш җасаритини көрсәтти. Бу қирғинчлиққа қарши туруш пәқәтла дини итиқадниң зиммисидики мәсилә болуп қалмастин, бәлки барлиқ диний рәһбәрләрниңму вәзипсидур.»
Баянатта хитайниң уйғур райондики сиясәтлиригә нисбәтән хәлқаралиқ тәкшүрүш елип бериш вә хитайниң җинайи җавабкарлиқини сүрүштүрүш тәләп қилинған.
Дуня уйғур қурултийи лондон ишҗанисиниң мудири рәһимә мәһмут ханим баянат арқилиқ хәлқарадики мунасивәтлик органларға сунулған тәләп һәққидә тәпсилий тохтлип өтти: «биз бирләшкән дөләтләр тәшкилатиға, һәр қайси дөләтләргә, аммиви тәшкилатларға, дини лидерларға вә кәң аммиға қаритилған алтә түрлүк тәлипимизни оттуриға қойдуқ.»
Әнглийә йәһудийлар вәкилләр кеңишиниң муавин рәиси едвин шүкүр йәһудий җамаитиниң бу қирғинчлиқни тохтитиш үчүн қолидин келидиған чариләрниң һәммисини қилидиғанлиқини билдүрүп, мундақ деди: «йәһудий кеңишиниң рәиси болуш сүпитим билән дуня уйғур қурултийининиң лондондики гурупписи билән бир сәптә туруп, 76 нәпәр диний рәһбәрниң бирләшмә баянати арқилиқ инсанийәтни хитайниң бу қирғинчлқиға ‹әмди тохтат' дейишкә чақириқ қилдуқ. Мән бу арқилиқ ‹әмди йитәр, инсанийәт, ойғиниңлар!' демәкчимән.»
Бәннедикт роҗир уйғурларға йиллардин буян йүргүзүлүватқан бу зулумға дуняниң әмди қарши турушқа өткәнликиниң сәвәби һәққидә тохтлип, мундақ деди: «мусулман, христиан, йәһудий вә буддисит лидерларниң мүрини-мүригә тирәп, бир топлуққа қаритилған рәзил сиясәткә қарши чиқиши тарихта көрүлмигән һәрикәт. Бу һәм вәзийәтниң җиддийликидин дерәк бериду. Һазир уйғурлар ‹шәрқий түркистан' дәп атайдиған ‹шинҗаң' һәққидә учуларға еришиш бәк тәс, һазир бу мәсилини бара бара чүшинип йәттуқ, шуңа бу баянатини бәрдуқ.»
Едвин шүкүр ахирида мундақ деди: «инсанлар мәйли қайси динға етиқад қилишидин қәтийнәзәр, улар охшашла инсан. Биз охшаш шәкилдә туғулимиз, охшаш шәкилдә өлимиз. Корона вируси мәзгилидә техиму ениқ чүшәндуқки, биз охшаш вирустин юқумлинидикәнмиз. Шуңа барлиқ диний лидерланиң бирликтә һәрикәт қилиши бәк нормал. Бир итиқадқа һуҗум қилғанлиқ, барлиқ динларға һуҗум қилғанлиқ билән баравәр. Биз бирләшмисәк, аҗизлишип кетимиз. Шуңлашқа әгәр биримизгә һуҗум қилинғанда, һәммимиз бирлишип қарши турушимиз керәк.»
Баянатта улар йәнә өзлириниң хитайниң дини бастурушиға дуч кәлгән тибәт буддистлири, фалунгуңчилар вә хитай хиристиянлири биләнму бир сәптә икәнликини әскәртип өткән.
