سوما مېي شېڭ فرازىئېر: كىتابىمنى ئوقۇغان كىشىلەرنىڭ ئۇيغۇرلار دۇچ كېلىۋاتقان قىرغىنچىلىققا كۆڭۈل بۆلۈشىنى ئارزۇ قىلىمەن

يېقىندا ئامېرىكادىكى ھېنرىي خولت نەشرىياتى شىركىتى تەرىپىدىن «مەخپىي خاتىرىلەر» ناملىق بىر رومان نەشر قىلىنغان بولۇپ، بۇ روماننى ئامېرىكالىق يازغۇچى سوما مېي شېڭ فرازىئېر(Soma Mei Sheng Frazier) خانىم قەلەمگە ئالغان.

روماننىڭ ۋەقەلىكى تاكسى شوپۇرلۇقى قىلىۋاتقان ئامېرىكالىق ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى مېي بروۋننىڭ ماشىنىسىغا چىققان خېرىدارى ھېنرى لى بىلەن بىرلىكتە كالىفورنىيەدىن نيۇ-يوركقا قاراپ باشلىغان شىتادلار ئارا ئۇزۇن يوللۇق ساياھىتى بىلەن باشلىنىدۇ.

مېي ئۆزىنىڭ تۇرمۇشتىكى قىيىنچىلىقلىرى، دادىسىنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋېلىشى ۋە ئاپىسى بىلەن بولغان جىددىي مۇناسىۋەتلىرىگە ئوخشاش بىر قاتار رىقابەتلەر بىلەن تىركىشىۋاتقان بىر مەزگىلدە، ئۆزىنىڭ ماشىنىسىدا ئولتۇرغان يولۇچى ھېنرىنىڭ 11 ياشلىق بىر ئۇيغۇر قىزىنى خىتاينىڭ تەقىبلىشىگە ئۇچرىغانلىقتىن قېچىپ يۈرگەن دادىسى بىلەن جەم قىلىش ئۈچۈن ئېلىپ ماڭغانلىقىنى بايقايدۇ. ۋەقەلىكنىڭ مانا مۇشۇ بويىچە راۋاجلىنىشى ئارقىلىق، ئاپتور رومانىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ۋە دۆلەت زۇلمىدىن ئىبارەت رەھىمسىز بىر كارتىنىسىنى يورۇتۇپ بەرگەن.

بىز «مەخپىي خاتىرىلەر» ناملىق بۇ روماننىڭ ئاپتورى سوما مېي شېڭ فرازىئېر خانىمنى زىيارەت قىلىپ، ئۇنىڭ بىلەن بۇ رومانى ھەققىدە تېخىمۇ تەپسىلىي سۆھبەت ئېلىپ باردۇق.

مۇخبىر: سوما مېي شېڭ فرازىئېر خانىم، ئالدى بىلەن زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغانلىقىڭىزغا رەھمەت. سىزدە ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈلۈۋاتقان زۇلۇم تېما قىلىنغان بۇ روماننى يېزىش ئويى قانداق پەيدا بولدى؟ بۇ تېمىنى تاللىشىڭىزدىكى سەۋەبنى دەپ بەرگەن بولسىڭىز؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: بولىدۇ. مېنىڭ ئاپام خىتايدىن كۆچمەن بولۇپ كەلگەن ئامېرىكالىق. ئۇ خىتايدا چوڭ بولۇپ، كېيىن ئامېرىكاغا كۆچۈپ كەلگەن. ئۇ ئۇيغۇر بولمىسىمۇ، ئەمما ماڭا پات-پات ئۇيغۇرلار ھەققىدە سۆزلەپ بېرەتتى. كېيىن، ھەرقايسى چوڭ ئاخباراتلاردا خىتايدا ئۇيغۇرلارنىڭ قۇرئان ئوقۇش ۋە ياكى بۇرۇت قويۇشتەك سەۋەبلەر بىلەن ھۆكۈمەت تەرىپىدىن غايىب قىلىنىۋاتقانلىقىدەك خەۋەرلەرنى كۆرۈشكە باشلىدىم. بۇ ئەھۋالنى ئاپامغا سوراپ كۆرگەن بولساممۇ، ئۇمۇ خۇددى باشقا نۇرغۇن ئامېرىكالىقلارغا ئوخشاشلا بۇنىڭ تەپسىلاتىنى بىلمەيدىكەن. بىلگىنىڭىزدەك، خىتاينىڭ ئامېرىكانىڭ بىرىنچى نومۇرلۇق تىجارەت شېرىكى بولۇشى ۋە ھەمدە ئارىدىكى ئۇزاق مۇساپىلەر ھەممىسى بۇ مەسىلىنىڭ يېتەرلىك تونۇلماسلىقىغا سەۋەب بولۇۋاتاتتى. مەن شۇڭا بۇ ۋەزىيەتنى ئۆزگەرتىشكە ياردەم بېرىش ئۈچۈن يۇقىرىدىكى روماننى يېزىشقا قارار قىلدىم.

مۇخبىر: سىز بۇ كىتابتىكى پېرسوناژلارنى قانداق ياراتتىڭىز، پېرسوناژلار ۋە ۋەقەلىكلەرنى يارىتىش جەريانىدا ئۇلارنىڭ چىنلىقىغا قانداق كاپالەتلىك قىلدىڭىز؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: بۇ سوئالىڭىز تولىمۇ ياخشى بولدى. كىتابىمدىكى ئىككى ئاساسلىق پېرسوناژ تولىمۇ ياش. مەن ئۇ ياشلىق دەۋرىدىن ئۆتۈپ كەتكىلى خېلى ئۇزۇن بولغان بولغاچقا، ياشلارنىڭ ئوبرازىنى يارىتىشتا خېلى قىينالدىم دېسەم بولىدۇ. مەن كىتابىمدىكى ۋەقەلىكنىڭ چىنلىقىغا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن بەك كۆپ ئىزدەندىم. مەسىلەن، مەن تۈرمىدىكى ئۇيغۇر يازغۇچىسى پەرھات تۇرسۇننىڭ ‹ئارقا كوچىلار› ناملىق رومانىنى ئوقۇدۇم. مەن ئۇنىڭ بىلەن تونۇشۇشنى، ئۇنىڭ بىلەن سۆھبەتلىشىشنى بەكمۇ ئارزۇ قىلاتتىم، ئەپسۇس ئۇ تۈرمىدە غايىب قىلىۋېتىلدى. مەن يەنە نۇرغۇن ماقالىلەرنى-دوكلاتلارنى ئوقۇدۇم، ھۆججەتلىك فىلىملارنى كۆردۈم. لاگېر شاھىتلىرى ۋە بىر قىسىم زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلارنىڭ ئائىلە-تاۋابىئاتلىرى بىلەن سۆزلەشتىم. مەن ھەتتا ئۆزۈم يازغۇچىلىقتىن دەرس بېرىدىغان ئوقۇغۇچىلىرىمنى خىتايغا ئاپىرىشقا ۋە شۇ جەرياندا شىنجاڭغىمۇ بېرىپ ۋەزىيەتنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرۈپ بېقىشنىمۇ پىلان قىلغانتىم، ئەمما كوۋىد يۇقۇمى سەۋەبىدىن پىلانىم ئىشقا ئاشماي قالدى. يىغىپ ئېيتقاندا، مەن ئۇيغۇرلارنىڭ ئورنىغا ئۆزۈمنى قويۇش ئارقىلىق پېرسوناژلار ۋە ۋەقەلىكنىڭ چىن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشقا تىرىشتىم.

مۇخبىر: سوما خانىم، سىز بۇ كىتابىڭىزدا كىملىك​​، ئائىلە ۋە ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەت تېمىلىرى ئۈستىدە ئىزدىنىپسىز. يەنى بىر ئەدەبىي ئەسەر ئارقىلىق كىشىنى ئويغا سالىدىغان بىر تىراگېدىيەنى ئوتتۇرىغا قويۇپسىز. سىز ئوقۇرمەنلەرگە قانداق سىگنال بېرىشنى كۆزلىدىڭىز؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: مارتىن لۇتېر كىڭ دېگەندەك، ھەرقانداق بىر يەردە ئادالەتسىزلىك بولسا، ئۇ كەلگۈسىدە ھەممە يەردە ئادالەتكە تەھدىت پەيدا قىلىدۇ. ئەگەر بىز بېسىمنى كۆرۈپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا قارشى چىقمىساق ئۇ ھالدا زۇلۇم غەلىبە قىلىدۇ، ئىنسانىيەت مەغلۇپ بولىدۇ. بىز ھەممىمىز ئوخشاش ئىنسان بولغان ئىكەنمىز، ئۇ ھالدا بىز بىر-بىرىمىزگە كۆڭۈل بۆلۈشىمىز، ھالىمىزدىن خەۋەر ئېلىشىمىز كېرەك. ئەتراپىمىزدا بولۇۋاتقان ئىشلارغا دىققەت قىلىپ تۇرۇشىمىز كېرەك.

مۇخبىر: سوما خانىم، «نيۇ-يورك ۋاقتى» گېزىتى ۋە «توك چىراق» تورى قاتارلىقلار كىتابىڭىزغا بەرگەن باھاسىدا بۇ روماننىڭ ئۇزۇن يوللۇق سەپەر ھېكايىسى بىلەن باشلىنىپ، ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقىدىن ئىبارەت ھەيران قالارلىق نەتىجە بىلەن ئاياغلىشىدىغانلىقى، كىتابتا بىر تىراگېدىيەنىڭ ئۇستىلىق بىلەن يورۇتۇلغانلىقى بايان قىلىنغان. سىز بۇ باھالارغا قانداق قارايسىز؟ ھازىرغىچە بۇ ھەقتە سىزگە بىرەر ئىنكاس كېلىپ باقتىمۇ؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: بىلگىنىڭىزدەك، ئادەتتە نۇرغۇن كىشىلەر خەۋەرگە قىزىقمايدۇ. شۇڭا مەن كىشىلەر رومان ئوقۇش ئارقىلىق بۇ مەسىلىدىن خەۋەردار بولسۇن، دەپ بۇ ۋەقەلىكنى ئەدەبىي ئەسەر قىلىپ يېزىپ چىقتىم. مەن كىتابىمنى ئوقۇغان كىشىلەرنىڭ ئۇيغۇرلار دۇچ كېلىۋاتقان بۇ قىرغىنچىلىققا كۆڭۈل بۆلۈشىنى ۋە ئۇيغۇرلارغا ياردەم قىلىش ئۈچۈن كىچىككىنە قەدەملەرنى بولسىمۇ تاشلىشىنى ئارزۇ قىلىمەن. كىتابنى ئوقۇپ ئۇيغۇرلارنىڭ دەرىجىدىن تاشقىرى قېيىن ۋەزىيىتى بىلەن تونۇشۇپ چىققان كىشىلەر چوقۇم ئويلىنىشى كېرەك. بىز يەنە ھېچنېمە كۆرمىگەندەك ياشاشنى داۋام قىلامدۇق، مۇشۇنداق زۇلۇم بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان خىتاي ھۆكۈمىتى بىلەن مۇناسىۋىتىمىزنى ئوخشاش داۋام قىلىۋېرەمدۇق؟ دەپ ئۆزىگە سوئال قويۇپ ئويلىنىشى كېرەك.

مۇخبىر: سوما خانىم، كىتابىڭىزنىڭ سىز دېگەن مەقسەتلەرگە يېتىشىگە تىلەكداشمەن. بۇندىن كېيىنكى پىلانلىرىڭىزنى سوراپ باقسام بولامدۇ، سىز يەنە باشقا كىتابلار ئۈستىدىمۇ ئىزدىنىۋاتامسىز؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: شۇنداق، مەن بۇ كىتابىم ئۈچۈن ئىزدىنىش جەريانىدا ‹ئىچكى ئەزا تىجارىتى› ۋە ‹ئىچكى ئەزا ساياھەتچىلىكى› مەسىلىسى توغرۇلۇق نۇرغۇن خەۋەرلەرنى كۆرۈپ، بۇ مەسىلىگىمۇ قىزىقىپ قالدىم. ئالدىمىزدىكى كۈنلەردە مۇشۇ توغرۇلۇق بىر كىتاب يېزىشنى ئويلاۋاتىمەن.

مۇخبىر: سوما خانىم زىيارىتىمنى قوبۇل قىلغىنىڭىز ئۈچۈن رەھمەت. ئاخىرىدا سۆھبىتىمىزگە قوشۇپ قويماقچى بولغان سۆزلىرىڭىز بارمۇ؟

سوما مېي شېڭ فرازىئېر: مېنى زىيارەت قىلغىنىڭلارغا رەھمەت ئېيتىمەن. مەن بۇ ئارقىلىق ئۇيغۇرلارغا سىلەر يالغۇز ئەمەس، بىز سىلەر بىلەن بىللە، سىلەر ئۈچۈن بىر ئىش قىلىشقا تىرىشىۋاتقان ئادەملەر يەنىلا بار دېيىشنى ئۈمىد قىلىمەن. مەن يەنە تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى بۇ قورقۇنچلۇق ۋەقەلەرگە تارتىشنى ئۈمىد قىلىمەن. رەھمەت سىزگە.

مۇخبىر: سىزگىمۇ رەھمەت.