Amérika dölet mejliside Uyghurlarning panahliq ishlirini asanlashturush, ularni bixeter döletlerge yerleshtürüsh heqqide ispat anglandi

(Soldin onggha) amérika kéngesh palata ezasi jéf mérkiliy(Jeff Merkley) we awam palata ezasi jeymis makgowrn(James McGovern) amérika dölet mejliside échilghan “Ziyankeshliktin qoghdash-xongkongluqlar we Uyghurlargha insanperwerlik yolini échish” témisidiki ispat anglash yighinida. 2021-Yili 19-öktebir, washin'gton.

Amérika dölet mejliside “Ziyankeshliktin qoghdash-xongkongluqlar we Uyghurlargha insanperwerlik yolini échish” témisidiki ispat anglash yighini échildi.

Xitay hökümitining Uyghurlargha dölet ichi we sirtida oxshashla ziyankeshlik qilishqa urunuwatqanliqi, dölet halqighan bésim peyda qilip ularni dunyaning qeyiride bolushidin qet'iyenezer qamal qilishqa urunuwatqanliqi amérika qatarliq gherb elliri hel qilishqa tégishlik jiddiy mesile bolup otturigha chiqmaqta.

Amérika dölet mejliside 19-öktebir küni échilghan “Ziyankeshliktin qoghdash-xongkongluqlar we Uyghurlargha insanperwerlik yolini échish” témisidiki ispat anglash yighinda dölet mejlis ezaliri we guwahliq bergüchiler birdek xitay hökümitining basturush, öch élish, tutqun qilishtek xewpige duch kéliwatqan xongkongluqlar we Uyghurlarni qutquzush hazirqi waqtining eng muhim teqezzasi, déyishti.

Amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitétida échilghan yighinda aldi bilen mezkur komitéti re'isi, amérika kéngesh palata ezasi jéf mérkiliy söz qildi. U sözide xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan irqiy qirghinchiliqi dawam qiliwatidu, xongkongdimu hazir siyasiy jinayetchiler barliqqa keldi, weziyet intayin éghir. . . . Biz konkrét tedbirlerni élishimiz kérek. Biz xitay hökümitining herikitini kontrol qilalmisaqmu, zulumdin qéchip bosughimizgha kélip qalghanlarni qoghdash qudritimiz bar. Bügünki yighinimizning meqsiti mana mushu” dédi.

Bügünki ispat anglash yighinida awam palata ezasi jeymis makgowrn, kiristofér simis, tom malinowskiy qatarliqlar söz qildi. Ularmu sözliride xitay hökümitining xongkongluqlar, Uyghurlar dunyaning neride bolushidin qet'iyenezer ularni kontrol qilish meqsitini ishqa ashurmaqchi boluwatqanliqini, xitayning dölet halqighan bésim herikitige amérikaning küchlük diqqet qilishi kéreklikini tekitleshti.

Yighinda yuqiridiki mejlis ezaliridin bashqa yene, miras fondining aliy siyaset analizchisi oliwiya énos, xongkong démokratiye kéngishi meslihetchisi, pa'aliyetchi sünniy ching we Uyghur sha'iri we filim ishligüchi tahir hamut izgil qatarliqlar guwahliq berdi.

Oliwiya inus xanim sözide xitay hökümitining tehditi astida qalghan Uyghurlar we xongkongluqlarni amérikaning öz qoynigha élishi kérekliki we shundaq qilish üchün amérikaning munasiwetlik qanun-nizamliri barliqini bildürüp, amérikaning “Insanperwerlik nuqtisidin jiddiy weziyettiki kishiler katégoriyesi” yeni (p2) sistémisi boyiche xongkongluqlarni we Uyghurlarning amérikada panahlinishigha yol achqanliqini bolidighanliqini chüshendürüp ötti. U yene munularni dédi: “Uyghurlar we xongkongluqlar duch kéliwatqan bu krizisning qisqa waqit ichide hel bolidighan mesile emeslikini nezerde tutup turup, amérika derhal Uyghurlar we xongkongluqlarni eng muhim qoghdashqa tégishlik kishiler dep belgilishi we tézdin emeliyleshtürüshi kérek. Amérika baydin hökümiti shundaqla yene bashqa démokratik shérik döletlirinimu Uyghurlarni we xongkongluqlargha quchaq échishqa teshebbus qilip, nurghunlighan kishilerning amérika we bashqa démokratik döletlerde hayatiy kapaletke ige bolushini qolgha keltürüshi kérek. Amérika yene türkiye, malayshiya, tayland, qazaqistan qatarliq xitayning bu döletlerde panahliniwatqan Uyghurlarni qayturup bérish heqqidiki bésimigha uchrawatqan döletler bilen diplomatik alaqini kücheytishi kérek. Amérika herwaqit Uyghurlar we xongkongluqlargha amérikining ularning ehwaligha köngül bölüwatqanliqini bildürüp turushi kérek”

Oliwiya inus xanimning sözidin kéyin xongkongluq pa'aliyetchi söz qilip, eyni chaghda özi bilen bille namayishqa qatnashqan yashlarning hemmisining hazir tutqunda ikenlikini, özining xitayning tutqunidin qéchip qutulghan az bir qisim teleyliklerdin ikenlikini éytti we amérikaning choqum hazir xitay hökümitidin qéchishqa temshiliwatqan xongkongluqlargha yardem qilishining intayin zörürlükini bildürdi.

Arqidin yighinda amérikadiki Uyghur ziyaliysi tahir hamut izgil ependi söz qildi. Umu özining xitayning zor kölemlik tutquni bashlan'ghanda qéchip chiqalighan azghine teleylik kishilerdin biri ikenlikini, nurghun Uyghurlarning qolida pasporti bolmighanliqtin bundaq pursetke érishelmigenlikini, pasport bermeslikning xéli yillar ilgirila xitayning Uyghurlarni kontrol qilish wasitisi bolup kelgenlikini éytti. Biraq u pasport élip chet'ellerge chiqqan nurghun Uyghurlarning hélihem xatirjemlikke érishelmeywatqanliqini öz tejribisige asasen otturigha qoydi.

Tahir hamut ependi amérikada téxi panahliq ishliri hel bolmaywatqan Uyghurlardin sirt, dunyaning herqaysi jaylirida yeni türkiye, tayland, se'udi erebistan, afghanistan qatarliq döletlerde hélihem pasportsiz, kimliksiz we yaki her küni qayturulush dekke-dükkisi ichide yashawatqanlarningmu köplükini bayan qildi. U bu Uyghurlargha amérika bashchiliqidiki gherb démokratik ellirining ige bolushi kéreklikini bildürdi.

Arqidin oliwiya inus xanim we tahir hamut ependiler mejlis ezalirining amérikadiki Uyghurlarning panahliq ishlirining asta bolushidiki sewebler, baydin hökümitining hazirghiche Uyghurlarni we xongkongluqlarni qobul qilish üchün bir heriket qilip-qilmighanliqi, Uyghurlarni bixeter döletlerge orunlashturushqa tosalghu boluwatqan amillar, xitayning Uyghurlarni qandaq wasitiler bilen nazaret qiliwatqanliqi heqqidiki so'allirighimu jawab berdi.

Mejlis ezaliri amérikada panahliq telep qilghuchilarning bezilirining hazirghiche panahliq ishlirining hel bolmasliqini qobul qilghili bolmaydighan bir ehwal, déyishti. Awam palata ezasi jeymis makgowrn dunyaning her yéride her türlük zulumlar meydan'gha kéliwatqan bolsimu biraq Uyghurlar we xongkongluqlarning mesilisining eng muhim orun'gha qoyulushi kéreklikini, amérika hökümiti we mejlisining derhal Uyghurlarni bixeterlikke érishtürüsh üchün heriket qilishi kéreklikini we özlirining bu heqtiki qanunlarni tézdin chiqirish üchün heriket qilidighanliqini bildürüshti.

Yighinda tilgha élin'ghan yene bir muhim téma bolsa Uyghurlargha irqi qirghinchiliq yürgüzüwatqan bir hakimiyetning qishliq olimpik musabiqisige sahibxaniliq qilidighanliqi boldi. Kéngesh palata ezasi jéf mérkiliy yighindiki sözide özlirining shunche chaqiriqigha qarimay olimpikni yötkeshke qoshulmighan olimpik komitétini qattiq eyiblidi. U béyjing qishliq olimpik musabiqisini 1936- yilidiki natsist gérmaniyesi ötküzgen olimpik musabiqisige oxshatti we bu tarixning tekrarlinishigha yol qoyushqa bolmaydu, dédi. Sénator jéf mérkiliy yene özlirining dawamliq halda bu heqte xizmet qilidighanliqini, hökümetlerni musabiqini bayqut qilishqa, diplomatlirini ewetmeslikke, qollighuchi shirketlerni qollashtin chékinishke dawamliq bésim ishlitidighanliqini bildürüp yighinni ayaghlashturdi.