Uyghur piroféssor “Eli izzet bigowich siyaset, tinchliq we diplomatiye” mukapatigha érishti
2024.10.07
3-Öktebir “Türk döletliri hemkarliq küni” munasiwiti bilen türk dunyasi yörük türkmen birlikining uyushturushi we bursa téxnika uniwérsitétining sahibxaniliq qilishi bilen tunji nöwetlik “Türk dunyasi ilim-pen mukapatliri” ni tarqitish murasimi ötküzüldi.
Bu mukapat türk dunyasidiki tetqiqatchi alimlar, doktor, piroféssorlarning hem tebi'iy pen hem ijtima'iy pen saheliride öz kesipliri boyiche netije qazan'ghanlirigha bérilidighan bolup, mezkur mukapat yene kesip türliri boyiche bir qanche namlar bilen atalghan. Enqere uniwérsitéti oqutquchisi, piroféssor doktor erkin emetke “Eli izzet bigowich siyaset, tinchliq we diplomatiye” mukapati bérildi. Oxshash waqitta yene mehmud qeshqiri tilshunasliq mukapati piroféssor doktor exmet bijan erjilasun'gha, katip chelebi jughrapiye mukapati Uyghurlar we Uyghur tarixi toghrisida köp sanda maqale we kitab yazghan türk tarixshunas piroféssor doktor exmet tash'aghilgha, yüsüp xas hajip siyaset bilimi mukapati, piroféssor doktor burhanéddin duran'gha bérildi. Bulardin bashqa yene ijtima'iy we tebi'iy pen boyiche öz kespide netije qazan'ghan 29 mutexessiske “Türk dunyasi ilim-pen mukapati” tarqitip bérildi.
Mukapat tarqitish murasimigha yildirim sheher bashliqi oktay yilmaz, adalet we tereqqiyat partiyesi parlamént ezasi osman mesten, bursa téxnika uniwérsitéti réktori piroféssor naji chaghlar, adalet we tereqqiyat partiyesi bursa sheherlik shöbe re'isi dawut gürkan, türkiye medeniyet we sayahet ministirliqining mu'awin ministiri serdar cham qatarliq rehberler we köp sanda tetqiqatchilar we muxbirlar qatnashti.
Mukapat tarqitish murasimida türkiye medeniyet we sayahet ministirliqi mu'awin ministiri serdar cham söz qilip mundaq dédi: “Türk dunyasining her sahede özini téximu yaxshi tereqqiy qildurushi we küchlinishi üchün tirishchanliq körsitishi kérek bolghan bir dewrde yashawatimiz hem shuninggha chüshlük tirishchanliq körsitiwatimiz. Pütün dunya bu jehette türkiyening yürgüzüwatqan xizmetlirini yéqindin közitip kéliwatidu. Türkiye mezlumlarning heq-hoquqini qoghdash, zalimning heddidin éshishini cheklesh üchün tirishchanliq körsitiwatidu” .
Murasim riyasetchisi erkin emetni sehnige teklip qildi hem söz qilip mundaq dédi: “Mezlum xelqning izzet-hörmitini namayan qilish üchün teqdim qilinidighan bö mukapat shereplik xelqning heq-hoquq qoghdighuchisi, sherqiy türkistan dewasining ilmiy awazi, enqere uniwérsitétining oqutquchisi piroféssor doktor erkin emetke bérildi” .
Mukapatni bursa téxnika uniwérsitétining mu'awin mudiri piroféssor beyhan bayhan ependi erkin emetke teqdim qildi. Mukapat teqdim qilin'ghandin kéyin pirogramma riyasetchisi Uyghurlarni qollaydighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Piroféssor doktor erkin emetke teshekkür éytimiz, yene bir qétim tebrikleymiz, bu yerdin biz sherqiy türkistanning yénida ikenlikimizni pütün dunyagha jakarlaymiz”.
Biz, “Mehmud qeshqiri tilshunasliq mukapati” gha érishken piroféssor doktor exmet bijan erjilasun bilen söhbet ötküzüsh üchün téléfon qilduq, biraq u özining késellik sewebidin ziyaritimizni qobul qilalmaydighanliqini bildürdi. Biz yene bu heqte pikir qarashlirini élish üchün “Katip chelebi jughrapiye mukapati” gha érishken piroféssor doktor exmet tash'aghil ependi bilen söhbet élip barduq.
Ziyaritimizni qobul qilghan piroféssor doktor exmet tash'aghil ependi, Uyghurlarning türk dunyasi tarixidiki ehmiyiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Yüsüp xas hajip we mehmud qeshqiri türk dunyasining eng qimmetlik bibaha xeziniliridur. Buning sewebi bolsa ularning eserliri qedimki türk medeniyiti we ötmüshtin bügün'giche bolghan baghlinishliq munasiwetni yaxshi chüshinish üchün nahayiti qimmetlik eserlerdur. Ularning eserliri bolghanliqi üchün biz qedimki türk medeniyitini bilip yettuq. Bu ikki alim sherqiy türkistanning Uyghurlarning yurti bolghan qeshqer shehiride yashap alemdin ötken. Ularning bizge qaldurghan bu mirasi pütün türk dunyasining birliki üchün yéterlik derijide qimmetke ige” .
Piroféssor doktor exmet tash'aghil ependi Uyghurlarning hazirqi ehwali toghrisida pikir yürgüzüp mundaq dédi: “Uyghurlarning hazirqi ehwaligha échinimiz, ulargha yürgüzülüwatqan bésim we zulumgha qayghurimiz, ularning bu échinishliq ehwalini hemme kishi bilishi kérek” .
Biz yene pikir-qarashlirini élish üchün türk dunyasi türkmen birliki bash katipi jemal aqqush ependi bilen söhbet élip barduq.
Ziyaritimizni qobul qilghan jemal ependi bu mukapatning meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Türk dunyasi ilim-pen mukapatini yolgha qoyushtiki meqsitimiz, nechche ming yildin buyan dunya tarixining yönilishige tesir körsetken, ilim--meripet bilen insanlarning yashash yoligha nur chachqan büyük alimlargha teshekkür éytish hem ularning eslimilirini xatirilesh, ularning namida yéngi dewrde oxshash sahede yéngi tereqqiyatlarni, ilmiy tetqiqatlarni élip barghan ziyaliylirimizni teqdirlesh üchündur. Bu pa'aliyet buningdin kéyin her yili bir qétim ötküzülidu” .
Jemal aqqush ependi yene mundaq dédi: “Piroféssor doktor erkin emet sherqiy türkistanning awazini pütün dunyagha anglitishqa tirishiwatqan qimmetlik bir oqutquchi bolup, uninggha eli izzet bigowich siyaset we diplomatiye mukapatini bérish bahalighuchilar teripidin muwapiq körüldi. Bir mezlum xelq namidiki bu mukapatni bashqa bir mezlum xelqning wekili, türkiyediki awazi bolghan hörmetlik erkin emetke bérish eng toghra idi. Bu mukapatni erkin emet ependige bérish arqiliq pütün dunyagha sherqiy türkistan mesilisining, Uyghur mesilisining bir irqiy qirghinchiliq mesilisi ikenlikini we buning insaniyetke qarshi jinayet ikenlikini eslitish bizning burchimiz. Bu peqet kishilik hoquq depsendichiliki mesilisila emes, belki sherqiy türkistanning ishghal qilin'ghan zémin ikenliki mesilisidur. Sherqiy türkistanning birleshken döletler teshkilatining qanunigha asasen ishghal qilin'ghan zémin salahiyitige ige ikenlikining talash-tartish qilinmaydighan bir mesile ikenliki, ishghalchilarning sherqiy türkistandin chiqip kétishi kérekliki we sherqiy türkistanning erkin musteqil bir dölet bolushi üchün hel qilish ussuli we chare izdesh kéreklikini ipadileymen” .
“Türk dunyasi ilim-pen mukapati” ning 3-öktebirde tarqitilishining alahide bir ehmiyiti bolup, igilinishiche, “Türk döletliri teshkilati” ning qurulushigha qedem bésilghan nexchiwan xitabnamisining 15-yili munasiwiti bilen 3-öktebir küni “Türk döletler hemkarliq küni” dep békitilgenidi. Bu künde “Tilda, pikirde, ishta birlik” sho'ari astida türk dunyasining oxshimighan jaylirida her xil yighin, murasim we pa'aliyetler élip bérilmaqta.