Amérikada Uyghurlar heqqide tonushturulghan yéngi qanun layihesi amérikaning zulumgha qarshi iradisini namayen qilghan

Muxbirimiz irade
2022.08.05
rubio-menendez.jpg Amérika kéngesh palatasining ezasi marko rubyu ependi(solda) we sénator bob ménéndiz ependi.
REUTERS

Amérika kéngesh palata ezasi marko rubiyo (Marco Rubio) bilen bob ménéndéz (Bob Menendez) Uyghurlargha qaritiliwatqan irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgekke qatnashqan we uni qollighan shexs hem organlarni jazalash da'irisni kéngeytish meqsitide, yéngi bir qanun layihesi tonushturghan.

Kéngesh palata ezaliri nöwette mewjut bolghan “Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni” boyiche gerche Uyghurlarning hoquqini depsende qilishqa we ularni mejburiy qul emgikige sélishqa chétilghan shexsler jazalansimu, emma ular bilen tijaret qiliwatqan orun we shexslerning dawamliq halda amérikaning pul-mu'amile sistémisigha kireleydighanliqini nezerde tutup, bu yochuqni étish meqsitide, bu yéngi qanun layihesini tonushturghan iken.

Sénator marko rubiyoning resmiy tor bétide élan qilin'ghan bayanatqa qarighanda, “Qul emgikini qollighuchilarni jazalash qanuni” (Sanctioning Supporters of Slave Labor Act) dep atalghan bu qanun layiheside, Uyghurlargha qaritiliwatqan zulumgha chétilghanlargha bérilidighan jazaning da'irisi kéngeytilidiken.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi pitir irwin radiyomizgha qilghan sözide, bu qanun layihesining intayin muhim bir yochuqni étidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Bu qanun layihesi hazirqi mewjut jaza tedbirlirining da'irisini kéngeytidu. Chünki hazirqi mewjut jaza tedbirliri shexsler we organlarning xitaydiki ‛yer shari magnitskiy kishilik hoquq qanuni‚ arqiliq jazalan'ghan orun we shexsler bilen dawamliq türde tijaret qilishi we ulargha meblegh sélishini chekleshke yetmeydu. Shunga ular normal alaqisini dawam qiliwatidu. Mesile del mana mushu yerde. Shunga bu qanun layihesi arqiliq mezkur yochuqni etkili bolidu. Bu qanun layihesi maqullansa, jazalan'ghan orun we shexsler bilen tijaret qiliwatqan, ulargha meblegh sélish arqiliq wehshiylikni qollawatqan chet ellik shexsler we orunlarnimu jazalighili bolidu. Shunga bir hésabta bu qanun ‛Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni‚ ni yenimu kücheytidu.”

Melum bolushiche, mezkur qanun layihesining awam palata nusxisi awam palata ezasi jim bankis teripidin birla waqitta tonushturulghan bolup, bu mezkur qanun layihesining téz arida qanun'gha aylinishigha türtke bolidiken.

Amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi we Uyghur herikiti qatarliq teshkilatlar bu munasiwet bilen derhal bayanat élan qilip, mezkur qanun layihesining tonushturulghanliqini qizghin qarshi aldi. Uyghur herikiti teshkilatining bashliqi roshen abbas xanim radiyomizgha qilghan sözide, zulum qilghuchilar we payda-menpe'ettin waz kéchelmey zulumgha shérik boluwatqanlarni jazalaydighan bu qanun layihesining amérikaning Uyghur mesilisini ilgiri sürüshtiki qet'iy meydanini namayen qilip béridighanliqini éytti.

Derweqe, mezkur qanun layihesining tonushturghuchilirining biri bolghan sénator marko rubiyo ependi dölet mejlisidiki tor bétide élan qilghan bayanatida mundaq deydu: “Xitay kompartiyesining Uyghurlargha qaritiwatqan basturushining qorqunchluq tepsilatliri intayin toluq ispatlan'ghan. Bu jinayetlerde peqet biwasite mes'uliyiti bolghanlarni jazalashla kupaye qilmaydu, ularning qollighuchilirimu oxshashla jawabkarliqqa tartilishi kérek. Bu rezil qilmishlargha yol qoyghan herqandaq shexsning amérikaning pul-mu'amile baziridin nep élishigha yol qoymasliqimiz kérek.”

Mezkur qanun layihesining tonushturghuchilirining biri bolghan kéngesh palata ezasi bob ménéndéz mundaq dégen: “Xitay xelq jumhuriyitining shinjangdiki Uyghurlar we bashqa türkiy az sanliq milletlerge peskeshlerche irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqi we Uyghurlarning mejburiy emgekke sélinishining yer shari teminlesh zenjirini buzuwatqanliqida shübhe yoq. Amérika hökümiti ‛Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni‚ (Uyghur Human Rights Policy Act) da belgilen'gen jazalar we bu qanun bergen hoquqqa asasen ish körüshi, ittipaqdashlirimiz we shériklirimiz bilen hemkarliship, xitayning jinayi jawabkarliqini sürüshte qilishi kérek.”

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi pitir irwinning qarishiche, bu qanun layihesi amérika hökümiti we dölet mejlis ezalirining Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur mejburiy emgikini toxtitishtiki niyitining qet'iylikini körsitip béridiken.

U mundaq dédi: “Menche, bu ularning meqsitining peqetla qanunlarni chiqirip qoyup qarap olturush emeslikini körsitidu. Bilginimizdek, hazir Uyghurlargha a'it ‛Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni‚ we ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ bar. Emdi bu qanun layihesining tonushturulushi, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqi we mejburiy emgikige heqiqiy menide qarshi turush, uninggha chin menada zerbe bérishtek arzusini namayen qilidu, dep qaraymen. Gerche bir qanche aydin buyan küntertiptiki herxil mesililer tüpeylidin qarimaqqa Uyghurlar mesilisi diqqettin chüshüp qalghandek körünsimu, emma dölet mejlisi yenila Uyghurlar mesilisni küchlük qollawatidu. Bu biz üchün intayin muhim.”

Kéngesh palata ezaliri marko rubiyo we bob ménéndéz “Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni” ningmu otturigha qoyghuchiliri bolup, bu qanun Uyghurlargha a'it tunji maqullan'ghan qanun bolup hésablinidu. Uyghur kishilik hoquq qurulushi we Uyghur herikiti teshkilati bu heqte élan qilghan bayanatlirida, yuqiriqi bu ikki kéngesh palata ezasini öz ichige alghan amérika dölet mejlisidiki her ikki partiyedin bolghan mejlis ezalarning Uyghur kirizisigha taqabil turush üchün boshashmay tirishchanliq körsetkenlikige rehmet éytqan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.