“уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ниң ахириқи лайиһәси авам палатасидин өтти

Америка авам палатасиниң рәиси нәнси пелоси ханим һәптилик хәвәр мухбирларни күтүвелиш йиғинида сөздә. 2021-Йили 15-декабир, вашингтон.

14-Декабир күни сәйшәнбә кәчтә америка авам палатасида уйғур елидә ишләпчиқирилған һәрқандақ мәһсулатниң америка базириға киришини чәкләйдиған “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” лайиһәсиниң бирликкә кәлгән ахирқи нусхаси толуқ аваз билән мақуллуқтин өтти.

Мәзкур қанун лайиһәсиниң кеңәш палата әзаси марко рубийо тәрипидин оттуриға қоюлған нусхаси бу йил 7-айда кеңәш палатасидин толуқ аваз билән өткән иди. Авам палата әзаси җим макговерн тәрипидин тонуштурулған авам палата нусхаси алдинқи һәптә авам палатада 1 гә қарши 428 аваз билән мақулланған иди.

14-Декабир сәйшәнбә күни марко рубийо вә җим макговерн “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” ниң ортақ нусхасида мурәссәлишип келишим һасил қилған иди.

Шу күни җим макговерн әпәнди бу хош хәвәрни тивиттердики рәсмий һесаби арқилиқ елан қилғандин кейин, бу қанун лайиһәсиниң ахириқи ортақ нусхасиниң шу күнниң өзидила авам палатада авазға қоюлидиғанлиқи мәлум болди.

Америка авам палатасиниң рәиси нәнси пелоси ханим шу күни мәхсус баянат елан қилип мундақ дегән: “хитай һөкүмитиниң уйғур хәлқи вә башқа мусулман аз санлиқ милләтләргә қарши елип бериватқан ирқий қирғинчилиқи пүткүл дуняниң виҗданиға қилинған бир хирис болуп, у хәлқара җәмийәтниң күчлүк вә җиддий һәрикәт қоллинишини тәләп қилиду. . . Биз нөвәттә авам палатаси билән кеңәш паталасиниң бу хирисниң тәхирсизлики вә еғирлиқиға мас келидиған бирликкә кәлгән келишимини авазға қоюдиғанлиқимиздин хушалмиз.”

Нәнсий пелоси ханим йәнә йәнә мундақ дегән: “америка дөләт мәҗлисидики һәр икки партийә хитай компартийәсиниң шинҗаңдики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини давамлиқ әйибләйду, униңға қарши туриду һәмдә уни җавабкарлиққа тартиду. Әгәр америка сода мәнпәәтини дәп хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәнчиликини тилға алмиса, биз дуняниң башқа һәрқандақ бир йеридә кишилик һоқуқ һәққидә сөз қилиштики әхлақий вә виҗдани бурчимизни йоқитимиз.”

Нәнси пелоси ханим сөзидә йәнә авам палатасиниң чақмақ тезликидә бу қанун лайиһәсини кеңәш палатасиға әвәтидиғанлиқини вә арқидинла президент байденниң имза қоюшиға әвәтидиғанлиқини билдүргән.

Мәзкур бирликкә кәлгән қанун лайиһәси авам палатасидин 14-декабир күни кечидә толуқ аваз билән мақулланғандин кейин, зор тәсир қозғиди. Барлиқ чоң ахбаратлар бирдәк мәзкур вәқәни хәвәр қилди. Чүнки бу қанун ишқа киришсә, уйғур елида ишләпчиқирилған һәрқандақ мәһсулатниң америка базириға киришини чәкләйдикән. Шундақла америка һөкүмити бу хилдики мәһсулатларниң мәҗбурий әмгәк билән мунасивити йоқлиқиға даир ишәнчлик пакитларға еришмигичә қануний чәклимини бикар қилмайдикән. Бу америка базириға кириватқан нурғун мәһсулатларға четилидиған болуп, қуяш ениргийә тахтиси батарийәсиниң хам материяли болған киристаллиқ киримний әнә шуларниң бири икән. Әйни чағда америкадики алма, кока-кола вә найки қатарлиқ чоң ширкәтләрниң мәзкур қанун лайиһәсигә қарши дөләт мәҗлисидә лобийчилиқ қилғанлиқиму ашкариланған.

Сенатор марко рубийо төнүгүн елан қилған баянатида мундақ дегән: “икки йилдин буян, америка ширкәтлири-чоң ширкәтләр мениң хитайдики қул әмгикигә зәрбә беридиған қанун лайиһәмгә қарши һәрикәт қилди. Биз бир дөләт болуш сүпитимиз билән хитайға бәк тайинип қалдуқ. Шуңа биз айиғимизни, қуяш енергийә батарейәмизни вә башқа нурғун мәһсулһтларниң қул әмгики билән ишләпчиқириливатқанлиқиға көз юмдуқ. Әмма бүгүн бу вәзийәт өзгәрди. Бир нәччә айлиқ хизмәт вә мурәссәләрдин кейин, ахири мән сунған ‛уйғур мәҗбурий әмгәкниң алдини елиш қануни лайиһәси‚ рәсмий қанунға айлиниш алдида турмақта.”

Сенатор марко рубийо сөзидә йәнә президент байденниң бу қанун лайиһәсигә дәрһал имза қоюшини үмид қилидиғанлиқини ипадиләш билән биргә, йәнә “әмди бизниң хитайға болған иқтисадий ‛хумаримиз‚ ни ахирлаштуридиған пәйт кәлди, бу қул әмгикигә зәрбә бериштин башлиниши керәк,” дегән.

Шу күни йәнә авам патала әзаси җим макгорвинму сөз қилған. У сөзидә алди билән бу ортақ лайиһәни вуҗутқа чиқиришта рол ойниған барлиқ әзаларға вә нәнси пелоси ханимға рәһмәт ейтқан. У йәнә мундақ дегән: “мәҗбурий әмгәк дегән интайин еғир кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидур. Мәҗбурий әмгәк асасида ишләпчиқирилған мәһсулатларниң америкаға кириши америка қануниға хилап. Биз бу қанун лайиһәсини хитай һөкүмитиниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқи вә инсанийәткә қарши җинайитигә тақабил туруш мәқситидә оттуриға қойдуқ. Чүнки мәҗбурий әмгәк бу җинайәтләрниң муһим бир қисми болуп кәлмәктә. Биз чоқум бу қанун лайиһәсини дәрһал қанунлаштуруп, америкалиқларниң кийиватқан кийими, йемәк-ичмәклири вә ишлитиватқан техника мәһсулатлириниң хитай йолға қоюватқан мәҗбурий әмгәк арқилиқ ясалмиғанлиқиға капаләтлик қилишимиз керәк.”

Җим макговерн әпәнди бу қанун лайиһәсиниң бирликкә кәлгән нусхасиниң илгирики нусхилиридинму бәк күчлүк вә қаттиқлиқини, буниң уйғурларниң мәҗбурий әмгикини тохтитишта үнүмлүк роли болидиғанлиқини тәкитләп йәнә мундақ дегән:

“һәммимиз кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә қарши орнимиздин дәс турайли. Ирқий қирғинчилиққа вә инсанийәткә қарши ишлиниватқан җинайәткә қарши турайли, ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни лайиһәси‚ ни әң қисқа вақит ичидә президент байденниң үстилигә қояйли!”

Мәлум болушичә, мәзкур қанун лайиһәси ахириқи басқучта кеңәш палатасидин өткәндин кейинла президент байденниң қол қоюшиға әвәтип берилидиған болуп, әһвалдин хәвәрдар кишиләр бу лайиһәниң интайин қисқа муддәт ичидә кеңәш палатасида мақуллуқтин өткүзүлүп, президент байденниң имза қоюши үчүн әвәтилидиғанлиқини билдүрүшмәктә. Президент байденниң буниңға имза қоюп, уни қанунлаштурудиғанлиқи мөлчәрләнмәктикән. Төнүгүн, йәни 14-декабир күни ақсарай баянатчиси җен псакиниң бу һәқтики баянати бу мөлчәрниң реаллиққа айлинишини йәниму қуввәтләндүргән. Җен псаки баянатида мундақ дегән:

“президент дөләт мәҗлисидики икки партийә әзалири сунған ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси‚ тоғрисидики келишимни қарши алиду. Биз дөләт мәҗлисиниң хитайниң ирқий қирғинчилиқ вә кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидики җавабкарлиқини сүрүштүрүш үчүн вә шинҗаңдики мәҗбурий әмгәкни тохтитиш үчүн қилған һәрикәтлири вә қилмақчи болғанлириға қошулимиз. Һөкүмитимизму алиқачан виза чәклимиси қоюш, ‛йәр шари магнитский қануни‚ вә башқа малийә җазалирини қоюш, експортни контрол қилиш, импорт чәклимиси вә сода тәвсийәси елан қилиш қатарлиқ конкрет тәдбирләрни қолланған. Президентимиз йәнә ‛G7‚ дөләтлири йиғинидиму, йәр шаридики барлиқ тәминләш зәнҗириниң шинҗаңдики мәҗбурий әмгәкни өз ичигә алған мәҗбурий әмгәктин халий болушини тәләп қилған. Һөкүмитимиз бу қанун лайиһәсиниң ишқа киришишидиму дөләт мәҗлиси билән йеқиндин һәмкарлишип, йәр шари тәминләш зәнҗириниң мәҗбурий әмгәктин халий болушиға капаләтлик қилиду.”

“уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” ниң бирликкә кәлгән ахириқи нусхасиниң авам палатасидин тез сүрәттә өткүзүлүши, хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан ирқий қирғинчилиқи вә инсанийәткә қарши җинайитигә зәрбә бериштики бөсүш характирлиқ қәдәмләрниң бири болған. Бу һәр саһәниң зор алқишқа еришкән. Кишилик һоқуқ органлири, йәһудий қирғинчилиқи хатирә музийи қатарлиқлар вә америка диний ишлар комитетиниң муавин комиссарий нурий түркәл һәмдә американиң сабиқ диний ишлар алаһидә әлчиси сам бровнбәк қатарлиқлар авам палатасини тәбриклигән. Улар дәрһал бу лайиһәни кеңәш палатасидин тезликтә өткүзүп, президент байденға әвәтишни тәләп қилған.