“Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning axiriqi layihesi awam palatasidin ötti

Amérika awam palatasining re'isi nensi pélosi xanim heptilik xewer muxbirlarni kütüwélish yighinida sözde. 2021-Yili 15-dékabir, washin'gton.

14-Dékabir küni seyshenbe kechte amérika awam palatasida Uyghur élide ishlepchiqirilghan herqandaq mehsulatning amérika bazirigha kirishini chekleydighan “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” layihesining birlikke kelgen axirqi nusxasi toluq awaz bilen maqulluqtin ötti.

Mezkur qanun layihesining kéngesh palata ezasi marko rubiyo teripidin otturigha qoyulghan nusxasi bu yil 7-ayda kéngesh palatasidin toluq awaz bilen ötken idi. Awam palata ezasi jim makgowérn teripidin tonushturulghan awam palata nusxasi aldinqi hepte awam palatada 1 ge qarshi 428 awaz bilen maqullan'ghan idi.

14-Dékabir seyshenbe küni marko rubiyo we jim makgowérn “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanun layihesi” ning ortaq nusxasida muresseliship kélishim hasil qilghan idi.

Shu küni jim makgowérn ependi bu xosh xewerni tiwittérdiki resmiy hésabi arqiliq élan qilghandin kéyin, bu qanun layihesining axiriqi ortaq nusxasining shu künning özidila awam palatada awazgha qoyulidighanliqi melum boldi.

Amérika awam palatasining re'isi nensi pélosi xanim shu küni mexsus bayanat élan qilip mundaq dégen: “Xitay hökümitining Uyghur xelqi we bashqa musulman az sanliq milletlerge qarshi élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqi pütkül dunyaning wijdanigha qilin'ghan bir xiris bolup, u xelq'ara jem'iyetning küchlük we jiddiy heriket qollinishini telep qilidu. . . Biz nöwette awam palatasi bilen kéngesh patalasining bu xirisning texirsizliki we éghirliqigha mas kélidighan birlikke kelgen kélishimini awazgha qoyudighanliqimizdin xushalmiz.”

Nensiy pélosi xanim yene yene mundaq dégen: “Amérika dölet mejlisidiki her ikki partiye xitay kompartiyesining shinjangdiki kishilik hoquq depsendichilikini dawamliq eyibleydu, uninggha qarshi turidu hemde uni jawabkarliqqa tartidu. Eger amérika soda menpe'etini dep xitayning kishilik hoquq depsenchilikini tilgha almisa, biz dunyaning bashqa herqandaq bir yéride kishilik hoquq heqqide söz qilishtiki exlaqiy we wijdani burchimizni yoqitimiz.”

Nensi pélosi xanim sözide yene awam palatasining chaqmaq tézlikide bu qanun layihesini kéngesh palatasigha ewetidighanliqini we arqidinla prézidént baydénning imza qoyushigha ewetidighanliqini bildürgen.

Mezkur birlikke kelgen qanun layihesi awam palatasidin 14-dékabir küni kéchide toluq awaz bilen maqullan'ghandin kéyin, zor tesir qozghidi. Barliq chong axbaratlar birdek mezkur weqeni xewer qildi. Chünki bu qanun ishqa kirishse, Uyghur élida ishlepchiqirilghan herqandaq mehsulatning amérika bazirigha kirishini chekleydiken. Shundaqla amérika hökümiti bu xildiki mehsulatlarning mejburiy emgek bilen munasiwiti yoqliqigha da'ir ishenchlik pakitlargha érishmigiche qanuniy cheklimini bikar qilmaydiken. Bu amérika bazirigha kiriwatqan nurghun mehsulatlargha chétilidighan bolup, quyash énirgiye taxtisi batariyesining xam matériyali bolghan kiristalliq kirimniy ene shularning biri iken. Eyni chaghda amérikadiki alma, koka-kola we nayki qatarliq chong shirketlerning mezkur qanun layihesige qarshi dölet mejliside lobiychiliq qilghanliqimu ashkarilan'ghan.

Sénator marko rubiyo tönügün élan qilghan bayanatida mundaq dégen: “Ikki yildin buyan, amérika shirketliri-chong shirketler méning xitaydiki qul emgikige zerbe béridighan qanun layihemge qarshi heriket qildi. Biz bir dölet bolush süpitimiz bilen xitaygha bek tayinip qalduq. Shunga biz ayighimizni, quyash énérgiye bataréyemizni we bashqa nurghun mehsulhtlarning qul emgiki bilen ishlepchiqiriliwatqanliqigha köz yumduq. Emma bügün bu weziyet özgerdi. Bir nechche ayliq xizmet we muresselerdin kéyin, axiri men sun'ghan ‛Uyghur mejburiy emgekning aldini élish qanuni layihesi‚ resmiy qanun'gha aylinish aldida turmaqta.”

Sénator marko rubiyo sözide yene prézidént baydénning bu qanun layihesige derhal imza qoyushini ümid qilidighanliqini ipadilesh bilen birge, yene “Emdi bizning xitaygha bolghan iqtisadiy ‛xumarimiz‚ ni axirlashturidighan peyt keldi, bu qul emgikige zerbe bérishtin bashlinishi kérek,” dégen.

Shu küni yene awam patala ezasi jim makgorwinmu söz qilghan. U sözide aldi bilen bu ortaq layiheni wujutqa chiqirishta rol oynighan barliq ezalargha we nensi pélosi xanimgha rehmet éytqan. U yene mundaq dégen: “Mejburiy emgek dégen intayin éghir kishilik hoquq depsendichilikidur. Mejburiy emgek asasida ishlepchiqirilghan mehsulatlarning amérikagha kirishi amérika qanunigha xilap. Biz bu qanun layihesini xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayitige taqabil turush meqsitide otturigha qoyduq. Chünki mejburiy emgek bu jinayetlerning muhim bir qismi bolup kelmekte. Biz choqum bu qanun layihesini derhal qanunlashturup, amérikaliqlarning kiyiwatqan kiyimi, yémek-ichmekliri we ishlitiwatqan téxnika mehsulatlirining xitay yolgha qoyuwatqan mejburiy emgek arqiliq yasalmighanliqigha kapaletlik qilishimiz kérek.”

Jim makgowérn ependi bu qanun layihesining birlikke kelgen nusxasining ilgiriki nusxiliridinmu bek küchlük we qattiqliqini, buning Uyghurlarning mejburiy emgikini toxtitishta ünümlük roli bolidighanliqini tekitlep yene mundaq dégen:

“Hemmimiz kishilik hoquq depsendichilikige qarshi ornimizdin des turayli. Irqiy qirghinchiliqqa we insaniyetke qarshi ishliniwatqan jinayetke qarshi turayli, ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni layihesi‚ ni eng qisqa waqit ichide prézidént baydénning üstilige qoyayli!”

Melum bolushiche, mezkur qanun layihesi axiriqi basquchta kéngesh palatasidin ötkendin kéyinla prézidént baydénning qol qoyushigha ewetip bérilidighan bolup, ehwaldin xewerdar kishiler bu layihening intayin qisqa muddet ichide kéngesh palatasida maqulluqtin ötküzülüp, prézidént baydénning imza qoyushi üchün ewetilidighanliqini bildürüshmekte. Prézidént baydénning buninggha imza qoyup, uni qanunlashturudighanliqi mölcherlenmektiken. Tönügün, yeni 14-dékabir küni aqsaray bayanatchisi jén psakining bu heqtiki bayanati bu mölcherning ré'alliqqa aylinishini yenimu quwwetlendürgen. Jén psaki bayanatida mundaq dégen:

“Prézidént dölet mejlisidiki ikki partiye ezaliri sun'ghan ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanun layihesi‚ toghrisidiki kélishimni qarshi alidu. Biz dölet mejlisining xitayning irqiy qirghinchiliq we kishilik hoquq depsendichilikidiki jawabkarliqini sürüshtürüsh üchün we shinjangdiki mejburiy emgekni toxtitish üchün qilghan heriketliri we qilmaqchi bolghanlirigha qoshulimiz. Hökümitimizmu aliqachan wiza cheklimisi qoyush, ‛yer shari magnitskiy qanuni‚ we bashqa maliye jazalirini qoyush, éksportni kontrol qilish, import cheklimisi we soda tewsiyesi élan qilish qatarliq konkrét tedbirlerni qollan'ghan. Prézidéntimiz yene ‛G7‚ döletliri yighinidimu, yer sharidiki barliq teminlesh zenjirining shinjangdiki mejburiy emgekni öz ichige alghan mejburiy emgektin xaliy bolushini telep qilghan. Hökümitimiz bu qanun layihesining ishqa kirishishidimu dölet mejlisi bilen yéqindin hemkarliship, yer shari teminlesh zenjirining mejburiy emgektin xaliy bolushigha kapaletlik qilidu.”

“Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanun layihesi” ning birlikke kelgen axiriqi nusxasining awam palatasidin téz sür'ette ötküzülüshi, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayitige zerbe bérishtiki bösüsh xaraktirliq qedemlerning biri bolghan. Bu her sahening zor alqishqa érishken. Kishilik hoquq organliri, yehudiy qirghinchiliqi xatire muziyi qatarliqlar we amérika diniy ishlar komitétining mu'awin komissariy nuriy türkel hemde amérikaning sabiq diniy ishlar alahide elchisi sam brownbek qatarliqlar awam palatasini tebrikligen. Ular derhal bu layiheni kéngesh palatasidin tézlikte ötküzüp, prézidént baydén'gha ewetishni telep qilghan.