Téksas uniwérsitéti söhbiti: “Uyghur qirghinchiliqi tünügün bashlanmighan!”

Xitay hökümitining Uyghur diyaridiki qirghinchiliqining tarixiy arqa körünüshi hemde bu heqtiki munasiwetlik ehwallar sistémiliq sherhlen'gen eserlerdin biri 2022-yili neshrdin chiqqan “Qachargha yol yoq” serlewhilik edebiy eserdur. Amérika xelq'ara diniy étiqad erkinlik komitétining re'isi nuri türkelning hayat musapisi edebiy xatire sheklide bayan qilin'ghan bu eser arqiliq gherb oqurmenliri Uyghur diyaridiki qirghinchiliqning tasadipiy otturigha chiqip qalghan hadise emeslikini, buning xitay hökümiti nechche on yillap dawam qilduruwatqan Uyghurlarni assimilyatsiye qilip tügitish qurulushining yughuri pellisi ikenlikini ongayla hés qilalaydu. Yéqinda nuri türkel teklip boyiche téksas uniwérsitétigha bérip bu mekteptiki oqughuchilargha Uyghur qirghinchiliqi boyiche bir meydan léksiye berdi. Bu léksiye bolsa oqughuchilar üchün janliq bir sa'etlik ders boldi.

Téksas uniwérsitéti qanun institutining proféssori stiwén kollis (Steven Collis) aldi bilen söz élip oqughuchilargha nuri türkel heqqide qisqiche melumat berdi. Shu qatarda nurining gherb dunyasida qazan'ghan sherepliri, xususiy xizmetliri, jümlidin Uyghur puqrawi jem'iyetlirini berpa qilish we tereqqiy qildurush yolidiki pa'aliyetliri, Uyghurlarning awazi süpitide oxshimighan sorunlarda xitay hökümitining Uyghurlargha séliwatqan zulumliri herqaysi sahege anglitish yolidiki tirishchanliqliri hemde Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan kirizislargha béghishlan'ghan köpligen maqale-eserlirini tilgha élip ötti. Shundaqla ene shu xil eserlerning biri “Qachargha yol yoq: Uyghur qirghinchiliqi heqqidiki chin hékayiler” ning nöwette Uyghurlar duch kéliwatqan ré'alliqning eng janliq kartiniliridin biri ikenlikini eskertti.

Bu qétimliq léksiyening riyasetchisi, proféssor shéna gréyténs (Sheena Greitens) nuri türkelni sözge teklip qilghach uning “Qachargha yol yoq” namliq esiridiki asasliq mezmun heqqide chüshenche bérishni soridi. . Nuri türkel bu eserde heqiqiy ehwallarni we özining heqiqiy kechmishlirini bayan qilish arqiliq pütkül Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan omumiy menzirini gherb jama'itige qandaq teswirlep bergenliki, shu qatarda xitay hökümitining Uyghurlargha qandaq mu'amile qiliwatqanliqi, ularning qirghinchiliq qilmishida siyasiy, iqitisad, pen-téxnika amillirining qandaq yughurulup ketkenliki, bu jeryanda bir milletning qandaqlarche yoq qiliniwatqanliqi heqqide melumat berdi. Shundaqla özi tughulghan lagér sistémisining aridin yérim esir ötkende qaytidin yamrighanliqidek bir tüp idiye arqiliq xitay hökümitining bu zulumliri emeliyette özi tughulushtin burunla bashlinip bolghanliqini, özi hazir amérika puqrasi we amérika hökümitining memuriy emeldari bolsimu özining hélihem bu ziyankeshlikning qabahitidin qéchishqa ilaj qilalmighanliqi, amérika puqrasi bolghan köpligen Uyghurlarningmu ashu xil qabahettin qéchishqa yol tapalmay qéliwatqanliqi, nöwette bu xil ziyankeshlikning wasitilik balasi Uyghurlarning mejburiy emgek mehsulatliri arqiliq amérika xelqigimu kéliwatqanliqini, hazir héchkimningmu bu ziyankeshliktin wasitilik yaki biwasite halda qéchishigha imkan qalmighanliqini sözlep ötti. .

Nuri türkel sözining dawamida xitay hökümitining bir pütün Uyghur millitini yoq qilishni Uyghur a'ililiridin bashlighanliqi heqqide qisqiche chüshenche berdi. Shu qatarda xitay hökümitining ashkara halda “Nesebini üzüp tashlash, yiltizini késip tashlash” sho'arida astida Uyghur a'ililirini qandaq weyran qiliwatqanliqi, qirghinchiliq dawam qilghili alte yil bolghanda ikki-üch milyon kishining lagérgha qamilip bolushi, xitay hökümitining “Xitaychilashturush” sho'ari astida Uyghurlarning diniy étiqadi, tili, medeniyiti, sen'iti qatarliq hemmila nersini xitaychilashturushqa küch chiqiriwatqanliqi, buning üchün ‍uyghurlarni herqachan “Tehdit” sheklide teswirlishi dégenlerning birdek ashu tüp meqsedni nishan qilghanliqini janliq bayan qilip berdi. .

Muhajirettiki Uyghurlarning bu qirghinchiliq we krizis aldida qilghan xizmetliri qatarida nuri türkel ularning bu zulumlarni pash qilish jehette oynighan roli, shuningdek qazaqistan tewesidiki qérindash milletlerdin bolghan sabiq qazaq tutqunlarning bu jehette körsetken tirishchanliqliri, bu jeryanda hemmila kishi chüshineleydighan we hésdashliq qilidighan “Uchur istratégiyesi” ning qandaq tedbiqlan'ghanliqini alahide tilgha aldi. Shuning bilen birge lagérlardiki qabahetning, amérika hökümiti “Qirghinchiliq” dep tebir élishta asas qilghan qiz-chokanlarni tughalmas qiliwétish, Uyghur sebiylirini ata-aniliridin juda qiliwétish qatarliq qilmishlar, Uyghur krizisi toghrisida otturigha chiqqan “Amérika oynawatqan siyasiy oyun” toghrisidiki sepsetiler heqqidimu chüshenche berdi. Gherb dunyasining bu qeder zulumlar aldida bir qatar jaza tedbirlirini alghanliqini alahide alqishlighan nuri türkel nöwette xitay hökümitining Uyghurlarni mejburiy emgekke séliwatqanliqi tüpeylidin gherb dunyasidiki keng awam xelqning “Xitayda ishlen'gen” dégen xetler bésilghan tawarlarni sétiwalmasliqimu bu jehettiki bir muhim qedem ikenlikini eskertip ötti.

Léksiyedin kéyin oqughuchilar Uyghur qirghinchiliqi heqqide oxshimighan témilar boyiche so'al soridi. Nuri türkel qisqa we chüshinishlik qilip layiqida jawab berdi. Buningdin bir hepte ilgiri nuri türkel indi'ana shtatidiki xususiy uniwérsitét bolghan notrdam uniwérsitétida mushu témida ammiwi léksiye bergen idi.

Melum bolushiche, bu qétim léksiye bérilgen téksas uniwérsitéti amérika hökümitining köpligen tashqi ishlar ministiri, shtat bashliqliri qatarliq bir türküm siyasiyonliri we dangliq shexslerni terbiyelep chiqqan aliy mektep bolup, nöwette oxshimighan kesipler boyiche ilim tehsil qiliwatqan 52 mingdin artuq oqughuchi bu uniwérsitétta oqumaqta.