Amérikadiki “Uyghurlargha hörlük shu'an” istudéntlar birleshmisi Uyghurlarning awazi bolmaqta

Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgek mesilisining köplep doklat we xewer qilinishigha egiship, xelq'arada Uyghurlarni qollash sépige dunyawi kishilik hoquq organliri, démokratik döletler we hökümetler, her xil diniy we ilmiy teshkilatlar, shundaqla uniwérsitét we istudéntlarmu qoshulmaqta. Yéqinqi mezgillerde mexsus Uyghurlarni qollashni meqset qilip quruluwatqan we pa'aliyet élip bériwatqan birleshmiler we teshlkilatlarmu meydan'gha kelmekte.

“Uyghurlargha erkinlik shu'an” (Free Uyghur Now) istudéntlar birleshmisi, amérikadiki dangliq uniwérsitétlardin yél uniwérstétidiki istudéntlarning uyushushi bilen 2020-yili martta qurulghan. Bu teshkilat Uyghurlar we bashqa türkiy xelqlerning erkinliki, kishilik hoquqini qoghdashni meqset qilidighan, ularni mejburiy emgektin azad qilinishini teshebbus qilidighan, xals we payda almaydighan birleshmidur. Nöwette bu birleshmige amérikaning herqaysi uniwérsitétliridiki oqughuchilar birleshmiliridin bashqa yene kanada, en'gliye, türkiye, yéngi zélandiye, malaysiya qatarliq döletlerdiki un iwérstétning istudéntlirimu awaz qoshmaqta iken. Ularning Instagram, Facebook Twitter qatarliq ijtima'iy taratqulardiki omumiy egeshküchilirining sani 50 mingdin ashidiken.

Biz aktip pa'aliyetler arqiliq Uyghurlarni qollawatqan mezkur istudéntlar birleshmisining qurghuchisi we diréktori amal altarébni (Amal Altareb) ziyaret qilduq. Kichikide ata-anisi bilen yemendin amérikagha kélip panahlan'ghan amal altaréb, amérika yél uniwrstétining siyaset penliri we kishilik hoquq kesiplirini oqup, bu yil oqup püttürgen iken.

Amal mezkur birleshmining qurulush sewebliri we jeryanini tonushturup mundaq dédi: “Yél uniwérstétidiki bir qanche dostlirimiz bilen 3-ayning 22-küni Uyghurlarni qollash üchün istudéntlar bilen bir pa'aliyet uyushturush heqqide meslihet qilduq. Uning aldida awstraliye istratégiyelik siyaset instituti ‛Uyghurlar sétilidu: qayta terbiye-shinjangdin halqighan mejburiy emgek we nazaret‚ namliq doklatini élan qilghandin kéyin, zor inkas qozghighan we bizningmu Uyghurlar üchün emeliy bir heriket qilishimizgha türtke bolghan idi.”

U yene mundaq dédi: “‛Uyghurlargha hörlük shu'an‚ birleshmisi qurulghanliqini we uning teshkilat logosini ijtima'iy taratqularda élan qilduq. Élanlirimizda özimizning sherqiy türkistandiki Uyghur we bashqa türkiy xelqlerning hoquqi hem erkinlikini teshebbus qilidighanliqimizni uqturduq. Biz ijtima'iy taratqularda Uyghurlar heqqide teshwiqat qilish, qanun chiqirish herikiti, xitayning sherqiy türkistanda sadir qiliwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirini pash qilish we ammining buninggha bolghan tonushini östürüsh, Uyghur awazi we hékayilirini kücheytish, xelq'ara soda chembirikidiki markilarning sherqiy türkistanda mejburiy emgek ishletkenlikini eyibleshni öz ichige alghan mexsus pa'aliyetler we teshwiqatlarni élip barmaqtimiz.”

Amal altaréb yene mezkur birleshmining tesir da'irisining kéngiyishige egiship awaz qushquchilarning küpiyiwatqanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Birleshmimizde 150 tin köprek istudént pa'aliyetchilerbash qoshqan meslihet guruppimiz bar, birleshmimizge awaz qoshulidighanlar barghanche köpeymekte. Hazir amérika we dunyaning her qaysi jayliridiki 70 tin artuq uniwérstétlardin nurghun istudéntlar biz bilen hemkarlashti. Biz asasliq inistagramda teshwiqatlirimizni kücheytiéwatimiz. Bizning ijtima'iy taratqularda, shundaqla en'giliye, türkiye, malaysiya qatarliq nurghun jaylarda egeshküchilirimiz bar.”

Amal altarébning bergen melumatigha qarighanda, “Uyghurlargha hürlük shu'an” istudéntlar birleshmisi 2020-yili martta qurulghandin buyan, amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi, amérika Uyghur birleshmisi we bashqa musulman teshkilatliri ötküzgen Uyghur irqiy qirghinchiliqini toxtitish namayishliri hemde Uyghur mejburiy emgikini toxtitish pa'aliyetliride aktip hemkarlashqan.

Ular yene öz aldigha amérika dölet mejlisi ezalirigha “Uyghur kishilik hoquq qanuni” ni ötküzüsh toghriliq dewet mektupliri yézip, torda imza toplash pa'aliyetlirini élip barghan. Chet ellerdiki Uyghurlarning xitay teripidin lagérgha qamalghan uruq-tughqanlirini qoyup bérish chaqirqlirigha awaz qoshup, uni özlirining tor we ijtima'iy taratqulirida hemberhrlep, mexsus chaqiriq élan qilishni dawamlashturup kelmekte iken.

Ular yene xilton méhmanxanisi we téslagha oxshash Uyghur mejburiy emgek we irqiy qirghinchilqigha shérik boluwatqan chong shirketlerni bayqut qilish, béyjing olimpikini bayqut qilish, “Mulen” disnéy filimini bayqut qilish, xitaygha ziyaretke barghan musulman döletler elchixanilirigha mexsus muraji'etnamilerni yézip naraziliqini bildürüsh qatarliq pa'aliyetlernimu uyushturghan. Marakeshte tutulup xitaygha qayturulush xewpide qalghan idirs hesenni qutuldurush, se'udi erebistandin xitaygha qayturulush xewpide turuwatqan nurmemet rozi, hemdulla abduweli qatarliqlarning qoyup bérilishi üchün bu döletlerning elchixanilirigha imzaliq ilxet yollashqa oxshash tor pa'aliyetlirini uyushturghan.

“Uyghurlargha hörlük shu'an” birleshmisi néme üchün istudéntlar üchün muhim, dep qaraydighanliqi heqqide u mundaq dédi: “Nurghun insanlar özini Uyghur irqiy qirghinchiliqidin yiraq, munasiwetsiz dep qaraydu. Beziler bilsimu, uni toxtitishqa héchnime qilalmaymiz, dep ümidsizlinidu. Xitayning barghanche küchiyiwatqan siyasiy we iqitisadiy tesiri netijiside nurghun shirketler we uniwérsitétlar xitay bilen baghlan'ghan. Ular xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan qirghinchiliqini bilsimu, emma buninggha chare tedbir qollanmaydu. Eger istudéntlar özliriningmu xitay bilen hemkarlishiwatqan shirket we uniwérstétlarning wasitisi arqiliq bu qirghinchiliqqa baghlan'ghanliqini bilse, buning xataliqini hés qilsa, choqum uniwérstét yaki shirketlerdin xitayning bu irqiy qirghinchiliqini toxtitishqa heriket qilidu, dep ishinimen. Birleshmimizdikilerning meqsidimizmu del shu. Istudéntlargha özining bu irqiy qirghinchiliqigha qandaq baghlinip qalghanliqini chüshendürüsh, shundaqla ularni Uyghurlar uchrawatqan bu mesililerni toxtitish üchün heriketke keltürüsh, bizning nishanimizdur.”

Amal altarébning tonushturushiche, mezkur istudéntlar birleshmisining asasliq paliyetliri, Uyghurlarni qollap her xil namayishlarni uyushturush, herqaysi unwérstétlarda mexsus Uyghurlarni qollash we qandaq qollashni téma qilghan léksiyelerni teshkillesh, ijtima'iy tartqularda Uyghurlargha yardem qilish we ularni qollash toghruluq qollanma we körsetmilerni, digital imza qoyush programlirini tarqitish qatarliqlar iken. Ular yene yél uniwérsitétining siyaset fakultéti qarmiqidiki irqiy qirghinchiliq tetqiqat inistitutining léksiye pa'aliyetlirige yardemliship, tetqiqatchilar, zhornalistlar we Uyghur pa'aliyetchilerni teklip qilip, Uyghur 'irqiy qirghinchiliqi toghruluq muhakimilerni uyushturup kelmekte iken.

Amal altaréb, bu birleshmining pa'aliyetlirige hazir amérika we bashqa jaylardin nurghun Uyghur oqughuchilarningmu awaz qoshuwatqanliqini bildürdi. Ular jewher ilham, rizwan'gül, kabér qurban qatarliq Uyghur aktiplar bilen hemkarliship kéliwatqan iken.

“Uyghurlargha hörlük shu'an” birleshmisining aktip ezasi, kanada wankowérdiki melum mektepning matématika oqutquchisi, aktip pa'aliyetchi Uyghur yash kabér qurban ziyaritimizni qobul qilip, özining bu birleshmige qatnishish jeryani we pa'aliyetlerni birlikte élip bérip jeryanida alghan tesratlirini bayan qilip, mundaq dédi: “Men ezeldinla kanada wankwérdiki Uyghur jem'iyitide aktip pa'aliyet qilip kéliwatattim. 2022-Yilliq béyjing olimpiki bashlinish aldida, qandaq qilip uni bayqut qilish awazini kücheytish toghruluq bash qaturwatqinimda, ‛Uyghurlargha hürlük shu'an‚ birleshmisini tor arqiliq bildim. Ular bilen alaqiliship, bu pa'aliyetni hemkarliqta élip barduq, hemkarliqimiz shuningdin bashlandi. Bu birleshme bilen birlikte kanada we amérikadiki yél, kornél, nyu-york, washin'gton, marilend unwérstétlirida Uyghur qirghinchiliqi we mejburiy emgek heqqide doklatlarni berdim. Uyghur bolmighan istudéntlarning Uyghurlar mesilige köngül bölüshi, Uyghurlargha héch qandaq munasiwiti bolmighan؛ tili, kiyinishi we tamaqlirimu pütünley oxshimaydighan insanlarning bizning kishilik hoquqimiz üchün awaz chiqiriwatqanliqi, méni hemmidin bek xoshal qildi. Ularning qizghinliqi méni téximu köprek ishlarni qilishqa ilhamlandurup kelmekte.”

“Uyghurlargha hörlük shu'an” birleshmisi yéqinda, yeni 2-ayning 11-küni paytext washin'gtonda ötküzülgen amérka dölet mejlisi we hökümitini Uyghurlar üchün qanun layihelirini derhal testiqlashqa chaqiriq qilin'ghan “Uyghurlar üchün” namliq köp teshkilatlar hemkarliqidiki namayishini teshkilleshte aktip rol oynighan. Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining re'isi, Uyghur kishilik hoquq qurulushining diréktori ömer qanat ependi, yél uniwérsitétining istudéntliri teripidin qurulghan bu birleshmining pa'aliyetliri we uning yaritiwatqan ünümige yuqiri baha berdi.

Ömer qanat ependi ular heqqide “Özi Uyghur bolmisimu, bu birleshmidiki yashlar bezi Uyghur yashliri we pa'aliyetchiliridinmu bekrek qizghinchiliq hem pidakarliq körsitip, netijilik pa'aliyetlerni élip barmaqta” dédi.