Almutada Uyghur ressamining “Yolwas xettatliqi” namidiki körgezmisi échildi

Ressam abdukérim eysaning yekke körgezmisidin bir körünüsh. 2019-Yil 7-mart, almuta.

Melumki, ötken esirning 80-yilliridin buyan qazaqistan, shundaqla ottura asiyaning qirghizistan, özbékistan jumhuriyetliri hemde rusiye fédératsiyesining sankitpétérburg shehiridiki Uyghur ressamliri öz ijadiyetliri bilen Uyghur teswiriy sen'itining rawajlinishigha asasliq töhpe qoshup kelmekte. Ular dunyaning her qaysi memliketliride özlirining yekke körgezmilirini uyushturup, Uyghur milliy teswiriy sen'itini bashqa xelqlerge keng kölemde tonushturmaqta.

Ene shularning biri, qazaqistandiki ressamlarning péshqedem wekilliridin biri abdukérim eysaning yekke körgezmisi 7-martta almutadiki qastéyéf namidiki memliketlik sen'et muzéyida échildi. “Yolwas xettatliqi” dep atalghan mezkur körgezme abdukérim eysa tughulghanliqining 70 yilliqigha béghishlan'ghan bolup, uningda ressamning her xil yillarda sizghan 60 tin oshuq eserliri qoyulghan. Körgezmige ziyaliylar, ressamlar, yurt-jama'etchilik, yashlar qatnashti.

Igilishimizche, qazaqistan we Uyghur teswiriy sen'itide abdukérim eysa “Yolwas xettatliqi” dep atalghan sen'et yönilishining aptori süpitide tonulghan. Bu alahide ishlep chiqilghan bedi'iy uslub bolup, sherqning qedimiy obraz simwoli bilen zamaniwi ipadileshning yarqin körünüshini birleshtüridiken.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan ressam, qazaqistan bash binakarliq-qurulush akadémiyesining proféssori erkin zulpiqarofning pikriche, abdukérim eysaning “Yolwas xettatliqi” mawzusi teswiriy sen'ette nahayiti az uchraydighan teswirlesh yönilishi bolup, uning özige xas alahidilikliri mewjut iken. U mundaq dédi: “Abdukérim eysa bu atalghuni ötken esirning 90-yilliri belgiligen idi. Shuningdin bashlap taki 2010-yilghiche u mushu yönilishte ishlidi. Ene shu waqitta uning ijadiyitide burulush yüz bérip, yéngi dewr bashlandi. Shuningdin kéyin uning eserliride yolwas emes, belki abstrakt obrazlar peyda bolushqa bashlidi. Uning eserliri bilen tonushqan teswiriy sen'et muxlislirining beziliri yene shu yolwas obrazining dawamini körse, ikkinchi birliri yéngi tuyghularni hés qildi. Bu, elwette qiziqarliq nerse. Uning eserliridiki körünüshlerning mezmuni téximu chongqurliship, pelsepiwi sirlarni öz ichige alghan. Bu qétimda körgezmige qoyulghan eserler tamashibinlargha shu teripi bilen qattiq tesir qilghanliqini bayqashqa bolidu. Abdukérim eysaning ijadiyitidiki yolwas obrazi Uyghurlarning ötmüsh tarixi bilenmu zich baghlan'ghan. Uning hazirqi eserliridimu shinjang-Uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan weqelerning körünüshliri öz ipadisini tapti. Mesilen, chaqning obrazida xelqning éghir ehwali, köch tarixi teswirlen'gen. Elwette, abdukérim eysa u birinchidin Uyghur millitining ressami, andin qalsa hazirqi zamanning eng yarqin ressamlirining biridur”.

Ziyaritimizni qobul qilghan “Dunya art” hazirqi zaman sen'et körgezmixanisining mudiri, sen'etshunasliq penlirining kandidat doktori hakimjan guliyéfning éytishiche, hazir qazaqistanda köpinche sowét dewride terbiyelen'gen ressamlar bilen bir qatarda musteqil qazaqistanda ösüp yétilgen nuzugum samiyéwa, güzel zakirowa, wénéra wajitowa, munisa guliyéwa qatarliq yash ressamlar ijad qilidiken. Ular qazaqistan we bashqimu memliketlerde öz körgezmilirini uyushturup, keng da'iride tonulmaqta. Hakimjan guliyéf mundaq dédi: “Bultur küzde nuzugum samiyéwaning körgezmisi échildi. Uninggha ressamning axirqi yilliri ishligen eserliri qoyuldi. Shundaqla güzel zakirowaning almutada chong körgezmisi échildi. Körgezmige uning yipek yoli sayahitide alghan tesiratliri toghriliq eserliri qoyuldi. Yéqinda bolsa hashim qurbanof özi ustazliq qiliwatqan sen'et institutining bir top mu'ellimliri bilen körgezme achti. Bu institutta nahayiti köp Uyghur baliliri oquydu.”

Hakimjan guliyéf qazaqistan ressamlirining qirghizistan we özbékistandiki Uyghur ressamliri bilen alaqisining ilgirikidek, yeni sowét dewridikidek bolmisimu, shu alaqilerni saqlap qélishqa tirishiwatqanliqini otturigha qoyup, yene mundaq dédi: “Özbékistanda ataqliq ressamlar lékim ibrahimof, ömerjan mengsürof Uyghur mawzusigha béghishlan'ghan eserlirini yaritiwatidu. Qirghizistanda sabit babajanof, mesilen, bultur özbékistanda körgezmisini körsetti. Sherqiy türkistan bilen alaqimiz burun yaxshi idi. Kéyinki yilliri alaqimiz üzüldi. U yaqta ressamlirimiz emgek qiliwatamdu ya qilmaywatamdu? wetende boluwatqan ehwalni hemmimiz bilimiz. Héch qandaq xewer yaki alaqe yoq”.

Hakimjan guliyéf özi köp yillardin buyan rehberlik qilip kéliwatqan “Dunya art” hazirqi zaman sen'et körgezmixanisi etrapigha toplan'ghan Uyghur ressamlirining her yili pilanliq rewishte pa'aliyet élip bériwatqanliqini tekitlidi. Uning éytishiche, bolupmu yash ressamlarni terbiyelesh jiddiy mesililerning biri bolup, buning üchün oqush orunliri bilen zich munasiwet ornitishqa alahide ehmiyet bérilmekte.