Muhajirettiki Uyghurlar: “Birlikke kelgen we qéliplashqan Uyghurche tamaq tizimlikimiz bolushi kérek”

Gollandiyening rottérdam shehiridiki “Ürümchi Uyghur réstorani” ning xojayini zeynidin tursun ependi uyushturghan gollandiye parlaméntigha teshekkür éytish pa'aliyitidin körünüsh. 2021-Yili 21-may, gollandiye.

Dunyaning her qaysi jaylirida arqa-arqidin échiliwatqan Uyghur ashxana, téz tamaqxana, aramgah we réstoranlarning mezzilik ta'amliri shu jaylardiki Uyghurlar üchünla emes, belki yerliklerni asas qilghan bashqa xelqlermu arzulap yeydighan tamaq türige ayliniwatqanliqi melum.

Nöwette dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur ashxana we réstoranlirining hemmisi dégüdek mexsus mulazimet we bashqurush yumshaq détalini ishletmekte, yeni kishiler öyide olturupmu xalighan tamiqini tor arqiliqla buyrutalaydiken, mexsus üstellerni zakaz qilalaydiken.

Meyli Uyghur ashxana-réstoranlirining özide bolsun yaki torda tamaq zakaz qilishta bolsun, Uyghur tamaqliri tizimlikide we tamaq türliride birlikke kelgen, qéliplashqan hemde ölchemlik tamaq namining bolushi, xéridarlarning jiddiy teqazzasi boluwatqanliqi bilinmekte. Bu Uyghur tamaqlirining bazar tépishi üchünla emes, belki yene ammibablishishi we keng omumlishishi üchünmu zor ehmiyetke ige iken.

Tamaq nami we tamaq tizimlikide saqliniwatqan qalaymiqanchiliqlar

Tamaq tizimlikidiki ghiza namlirining qéliplashmasliqi, oxshash bir tamaqning oxshimighan ashxanilarda oxshimighan namlarda yézilishi, hetta xéli köp bir qisim Uyghur tamaqlirining xitayche atilishi, muhajirettiki Uyghur jama'itini chongqur oylanduriwatqan bir mesile.

Dunyaning oxshimighan jaylirida échilghan 10 dek Uyghur ashxana-réstoranlirining tor betliridiki tamaq tizimlikini sélishturup körüsh arqiliq, bu mesilining heqiqetenmu mewjutluqi melum boldi.

Misal üchün éytsaq, leghmen-legmen-lengmen؛ qoruma chöp-somiyen-boso؛ marjan chöp-merwayit chöp-ding-ding somiyen؛ qatlima-hornan-yotaza؛ tügüre-benshir-juwawa؛ yelqazan shorpisi-xogo-dangqan shorpisi؛ toxu qorumisi-dapenji, chong texsilik much toxu qorumisi. . . Wehakazalar.

Uningdin bashqa ashpezlerdin tartip, mulazimlarghiche asasen dégüdek ashxanilarda qorumini “Sey”, ayrimxanini “Boshang”, tétitquni “Wéyjing” dégendek xitayche atalghularni ishlitishi, Uyghurlarning tamaq medeniyitide we mulazimitide jiddiy oylanmisa bolmaydighan boshluqlarni körsitip bermekte.

Dilnur reyhan: “Tamaqlirimizni Uyghurche atash musteqilliq kürishining bir qismi”

Yawropa Uyghur institutining mes'uli dilnur reyhan xanim, yéqinqi yillardin buyan Uyghur ta'am namliridiki xitayche éléméntlarni tazilash, tamaq tizimlikining sap Uyghurche bolushini kapaletke ige qilish, shundaqla Uyghur tamaq namlirining ölchemlik we qéliplashqan bolushini teshebbus qilish herikitini qozghighuchilarning biridur. U, bizning Uyghur tamaq tizimlikining birlikke kélishi üchün néme qilish kérekliki heqqidiki so'alimizgha jawab bérip, tamaq isimlirining intayin muhimliqini, uning istémalchilarning Uyghur tamaqlirigha bolghan tesiratini shekillendüridighan muhim amillarning biri ikenlikini tekitlidi.

Dilnur reyhan, milliy kimlikning bir qismi bolghan Uyghur tamaqliri we ularning namlirining istémalchilargha tamak medeniyitidin eng burun signal béridighan bir köznek ikenlikini, shungimu Uyghur tamaqlirining namlirini xitayche atashqa qet'iy bolmaydighanliqini tekitlidi.

U buning jiddiy mesile ikenlikini eskertip: “Uyghur milliy kimlikining kündilik hayattiki yarqin bir közniki hésablan'ghan Uyghur tamaqliri tizimlikining Uyghurche bolushi, sel qaraydighan kichik mesile emes, bizge a'it herqandaq bir medeniyet örnikini sap Uyghurche atash - musteqilliq kürishining bir qismidur” dédi.

Zeynidin tursun: “Tamaq tizimlikide xitayche ishletmeslik pirinsip bolushi kérek”

Gollandiyening rottérdam sheher merkizide échilghan “Ürümchi Uyghur réstorani” yawropada deslep échilghan we xéli tonulghan Uyghur réstoranliridin biri hésablinidu. Réstoran xojayini zeynidin tursun ependi özining 10 yilliq réstoran échish tejribisige asasen, Uyghur tamaqliri isimlirining qandaq yézilishining istémalchilarning qizghinliqigha hemde tesiratigha qarita zor rol oynaydighanliqini éytti. Zeynidin ependining bildürüshiche, u réstoranida tamaq namlirini xitayche atimasliq, tamaqlargha xitayche tétitqu we xuruchlarni ishletmesliktin ibaret ikki uniwérsal ölchemge ri'aye qilip kelmekte iken. U, réstoranlarda tamaq tizimlikining xéridarlarning Uyghurlarni tonushigha tesir körsitidighan köznek ikenlikini chongqur hés qilghan. Zeynidin ependi dunyaning her qaysi jayliridin kélidighan oxshimighan xéridarlarning éhtiyajini közde turup, tamaq tizimlikide Uyghur tamaq namlirini Uyghurche teleppuzi boyiche latinche yazghandin bashqa, shu tamaqning resimi bilen in'glizche chüshendürüshini qoshup layiheligen. Uning chüshendürüshiche, Uyghur tamaqlirining Uyghurche esli nami boyiche yézilishi, xéridarlarda illiqliq hés qildurup, ularni Uyghurlarning tamaqlirighila emes, belki medeniyitigimu hörmet we razimenlik tuyghusi hasil qilidiken.

Zeynidin ependining qarishiche, nurghun xéridarlar Uyghurlarni tonush yaki ularni chüshinishte aldi bilen Uyghurche tamaq chiqiridighan réstoranlarni izdeydiken. Buningda ular aldi bilen Uyghurlarning köp istémal qilinidighan yaki dangqi chiqqan tamaqlirigha we ularning namlirigha diqqet qilidiken. Shunglashqa Uyghur tamaq tizimlikidin yer alghan tamaq türliri we namlirining sap Uyghur tilida ölchemlik, tertiplik, birlikke kelgen we qéliplashqan halette yézilishi, Uyghur tamaqlirining tonulushi hem yersharilishishida muhim rol oynaydiken.

Xemit kérem: “Uyghurlar öz tilida birlikke kelgen tamaq tizimlikige mohtaj”

Muhajirettiki Uyghurlarning köpinchisi, Uyghur ashxana we réstoranliridiki tamaq tizimlikining ölchemlik we birlikke kelgen bolushi, xéridarlarning Uyghur tamaq medeniyitige bolghan tonushini shekillendürüshke, hetta Uyghurlargha bolghan tesiratini chongqurlashturushqa zor tesir körsitidu, dep qaraydu. Emeliyette Uyghur tamaqlirini asas qilip réstoran échiwatqan Uyghurlarning köp qismi bu nuqtini barghanséri chongqur tonup yétiwatqanliqi melum.

Amérika paytexti washin'gtonda échilghan we hazirghiche 3 tarmaq réstoran'gha tereqqiy qilghan “Dolan” Uyghur réstorani, yéqinqi yillardin buyan yerlik amérikaliqlar teripidinmu bir qeder étirap qilin'ghan dangdar réstoranlardin hésablinidu. Réstoran xojayini xemit kérem, tamaq tizimlikini sap we ölchemlik Uyghur tilida tüzüp chiqishta öziningmu xéli chongqur oylan'ghanliqini, bir qisim Uyghur ziyaliyliri, bolupmu tilshunasliq jehette bilimi chongqur bolghan bilim ademlirini teklip qilip, bu heqte mexsus pikir alghanliqini bildürdi. U, Uyghur tamaq namlirini birlikke keltürüsh we ölchemleshtürüsh mesilisining Uyghur yémek-ichmek tijariti bilen shughullan'ghuchilar üchün herwaqit we herjayda tolimu zörür ikenlikini, Uyghur tamaqlirining namini Uyghurche atilishi bilen dunyagha omumlashturush zörürlükini tekitlep ötti.

Xemit kérim axirida: “Uyghurlar öz tilidiki qéliplashqan we birlikke kelgen tamaq tizimlikige mohtaj” dédi.

Abdushükür memet: “Biz birlikte qilalaymiz!”

Shiwétsiyediki Uyghur ziyaliysi, sha'ir, dunya Uyghur yazghuchilar uyushmisining re'isi abdushükür memet ependi, Uyghur réstoranlirida birlikke kelgen we qéliplashqan Uyghur tamaq tizimlikining bolushini, muhajirette Uyghur tilini saqlap qélish we tamaqlirini dunyagha tonutushta hemmidin burun köngül bölidighan bir muhim qurulush ikenlikini tekitleydu.

Abdushükür ependi yene, Uyghur tamaq namliri we tizimliki toghrisida ilgiri wetende neshr qilin'ghan mexsus kitablar, yumshaq détallarning bar ikenlikini, bu türdiki kitab we yumshaq détallarning Uyghur élidiki ottura-kichik ashxanilar, téz tamaqxanilar, aramgahlar we réstoranlarning emeliy éhtiyajigha asasen layihelen'genlikini, emma uni emeliyette qollinishning anche omumlashmighanliqini eskertip ötti. U yene pütkül Uyghur tamaqlirining eslide Uyghurche nami bar bolsimu, emma türlük seweblerdin bezi Uyghurche tamaqlarni xitayche namlar bilen atashning omumliship ketkenlikini, buni tüzitishning tolimu zörürlükini tekitlep ötti.

U axirida, Uyghur tamaq tizimlikini qéliplashturush, Uyghurche namlirini birlikke keltürüsh, shundaqla uni herqaysi döletlerdiki xéridarlargha omumlashturushning chet ellerdiki Uyghur kespiy ashpezler hem Uyghur bilim ademlirining hemkarliqida choqum wujudqa chiqarghili bolidighan ish ikenlikini bildürdi.