“Uyghur siyasiti qanun layihesi” amérika awam palatasi tashqiy ishlar komitétida birdek awaz bilen ötken

Amérika awam palatasi tashqiy ishlar komitétining ezaliri charshenbe küni “Uyghur siyasiti qanuni” dep atalghan bu qanun layihesige bélet tashlap, hemme ezalirining maqullishi bilen mezkur komitéttin birdek awaz bilen ötken. Bu qanun layiheni amérikaning ikki oxshimighan partiyening awam palata ezaliridin yang kim, ami béra, grégori miks we yene besh ezasi birlikte tonushturghan iken. Amérikadiki ikki partiye arisidiki talash-tartishlar barghanséri küchiyiwatqan bügünki künde “Uyghur siyasiti qanun layihesi”ning birdek awaz bilen ötüshi amérikadiki ikkila partiyening Uyghur mesilisige bolghan qollushining héch özgermey dawamlishiwatqanliqining toluq ispati iken.

Bu qanun layihening awam palatasi tashqiy ishlar komitétidin ötishi bilen mezkur qanun layihesining aptori yang kim xanim, “Uyghur siyasiti qanun layihesi amérika hökümitining insaniyetke qarshi mu'amilige uchrawatqan xelqlerning kishilik hoquqi we özige xas salahitini qoghdishi üchün qoral bilen teminlep béridu. Men awam palata tashqiy ishlar komitétining bu tirishchanliqni qollighinigha teshekkür éytimen. Men xitay kompartiyesining depsendichiliklirige qarshi toxtawsiz meydanda turimen we dunyaning her qaysi jayliridiki erkinlik we kishilik hoquq mesililirini ilgiri sürimen” dégen.

Bu qanun layihede Uyghurlarning tarixtin buyan özige xas diniy we medeniy salahitining barliqi, shundaqla xelq'araliq iqtisadiy, ijtima'iy we medeniyet hoquqlirini qoghdash ehdinamisi bilen xelq'araliq puqralar we siyasiy hoquqlarni qoghdash ehdinamisige asasen barliq xelqning öz teghdirini özi belgilesh hoquqining barliqi alahide otturigha qoyulghan. Shuningdek yene amérikaning ikki sabiq tashqiy ishlar ministirining xitay hökümitining Uyghurlargha qarshi irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet élip barghanliqi tekitlen'gen.

Amérikadiki Uyghur teshkilatliri bu layihening amérika awam palatasi tashqiy ishlar komitétidin ötüshini qizghin qarshi aldi. Washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushining ijra'iye diréktori ömer qanat, “Dölet mejlis ezasi yang kim xanimning bu qanun layihesi Uyghurlargha zor ümid béghishlaydu. Bizning xelqimiz hazir meqsedlik élip bérilghan irqiy qirghinchiliq astida chidighusiz zulum chékiwatidu” dégen.

Uyghur herikiti teshkilatining qurghuchisi we ijra'iye diréktori roshen abbas, “Bu layihe dunyadiki Uyghurlarni qollaydighan istratégiyelik zörüriyet bolup, u yene birla waqitta xelq'araliq jem'iyetning özi qoghdaymiz dégen qimmet-qarashlirini qollishida türtkilik rol oynaydu” dégen.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi elfidar iltebir amérika dölet mejliside keyni-keyindin tonushturulghan Uyghurlargha munasiwetlik qanun layiheler toghrisida toxtilip, “Biz bu qanun layihelirining xitay hökümitining Uyghur we bashqa türkiy xelqlerge qarata yürgüziwatqan irqiy qirghinchiliqi we keng kölemlik kishilik hoquqlarni depsende qilish mesilisini bir terep qilishta bésilghan küchlük qedemler dep ishinimiz” dégen. Bir heptidin béri amérika dölet mejliside aktipliq bilen herket élip bériwatqan elfidar, Uyghur lagir shahidliridin tursunay ziyawudin we Uyghur kishilik hoquq qurulushidin lu'iza griw xanim awam palata ezasi yang kim we bashqilar bilen körüship, ularning dawamliq Uyghurlarni qollap, xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqni toxtitishta muhim rol oynishini teshebbus qilghan.

Bu qanun layihede amérika tashqiy ishlar ministirliqigha bérilgen hoquq sherhilinip, uning Uyghurlar we shinjang Uyghur aptonom rayonigha munasiwetlik siyasetler, programmilar we qollashlarni maslashturishi kérekliki telep qilin'ghan. Bu qanun layihede amérika tashqiy ishlar ministirliqining yawropa, ottura asiya we islam hemkarliq teshkilatigha eza bolghan döletlerning tashqiy ishlar ministirlikliri bilen alaqe baghlap, Uyghurlar we shinjang Uyghur aptonom rayonidiki bashqa milliy we diniy az sanliqlarning kishilik hoquqi we diniy erkinlikige bolghan téximu chongqur hörmetni ilgiri süridighan siyasetni qollishishi otturigha qoyulghan.

Bu qanun layihede, amérika tashqiy ishlar ministirliqining amérikaning qanunigha asasen shinjang Uyghur aptonom rayonini nishan qilghan erkin asiya radiyosini öz ichige alghan musteqil metbu'atlarning xewer bérishi we tekshürish axbaratchiliqi élip bérishini qollishi telep qilin'ghan. Buningdin sirt yene, amérikaning b d t da turushluq wekilining shinjang Uyghur aptonom rayonidiki kishilik hoquq weziyitini nazaret qilidighan musteqil dokladchining teyinlishini we Uyghur kishilik hoquq mesililirini b d t munberliride qollishi telep qilin'ghan. Bu layihediki muhim nuqtilarning biri bolsa u amérika tashqiy ishlar ministirining xitaygha bésim ishlitip shinjang Uyghur aptonom rayonidiki barliq “Qayta terbiyelesh” lagirlirini taqash istratégiyesi tüzüp chiqishini telep qilghan.

Bu qanun layihede yene amérika tashqiy ishlar ministirliqining Uyghurlar we shinjang aptonom rayonigha munasiwetlik siyasetlerde dölet mejlistin meslihet élishi, Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchilirige béridighan yardem pul toghrisida munasiwetlik fédéral agéntliqlar bilen maslishishi we amérikaning islam hemkarliq teshkilati bilen bolidighan di'alogidin paydilinip Uyghurlarning kishilik hoquq, shundaqla tutup turulghan, parakendichilikke uchrighan we dölet halqighan ziyankeshlikke uchrighan Uyghurlarni qollash mesililirini otturigha qoyush telep qilin'ghan.

“Uyghur siyasiti qanun” layihesi 2022 - we 2024 - yillirimu amérika dölet mejliside tonushturilghan bolup, shu chaghlardimu köp sandiki awam palata ezalirining qollap bélet tashlishi bilen ötken idi.