“уйғур сот коллегийәси” адвокати һамид саби: “хитайниң бесимлири бизниң қарарлиримизға тәсир қилалмайду”

Әнглийәниң лондон шәһиридә даңлиқ кишилик һоқуқ адвокати җеффери найис башчилиқида қурулған “уйғур сот коллегийәси” 10-май күни баянат елан қилип, 4-июндин7-июнғичә гуваһлиқ аңлаш йиғини өткүзидиғанлиқини уқтурған иди.

Адовкат җеффирий найс илгири сабиқ югуславийә федератсийәси билән кейинчә сабиқ сербийә җумһурийитиниң президенти болған слободан милошевични балқан урушида пәйда қилған паҗиәлири сәвәблик хәлқара җинайи ишлар сотида җавабкарлиққа тартилишида йетәкчилик рол ойниған даңлиқ сабиқ сотчи болуп, у шундин бери хәлқарадики кишилик һоқуқ дәпсәндичилики мәсилилири вә шундақла инсанийәткә қарши ишлиниватқан җинайәтләр мәсилисидә мутәхәссиләшкән киши иди. Бу сәвәблик бу саһәдики кишиләр уни “җиффирий найс әпәнди зулумни бир қарапла байқайду” дәпму тәрипләйдикән. У йәнә роһинга ирқий қирғинчилиқи, шималий корийәдики инсанийәткә қарши туруш җинайити вә хитайдики виҗдан мәһбуслириниң органлирини мәҗбурий еливелиш җинайитини тәкшүрүшкә қатнашқан.

У бу қитим “уйғур сот коллегийәси” гә башчилиқ қилип, дәлил-испатларни топлашни башлиған болуп, хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаритиватқан еғир кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң “ирқий қирғинчилиқ” яки “инсанийәткә қарши җинайәт” кә ятидиған яки ятмайдиғанлиқини тәкшүридикән.

Уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт мәзкур сот коллегийәсиниң гуваһлиқ аңлаш йиғини башлиништин бурун, йәнә 25-май күни бейҗиңда мәхсус ахбарат елан қилиш йиғини ачқан. Йиғинда “уйғур сот коллегийәси” гә қаратмилиқ һуҗум қилған болуп, “уйғур сот коллегийәси” ни ғәрбниң хитайға қарши күчлири қурған “қанунсиз сот мәһкимиси” дәп тәсвирлигән.

“уйғур сот коллегийәси” ниң тор бетидики мәлуматларға қариғанда, “уйғур сот коллегийәси” һечбир маддий пайда алмайдиған йәттидин артуқ адвокат вә мутәхәссисләрдин тәркиб тапқан бир сот коллегийәси икән. Мәзкур сот коллигейәси һечқандақ бир дөләт, тәшкилатқа бағлиқ болмиған мустәқил сот коллегийәси болуп, униң әзалириниң уйғурларниң һоқуқини қоғдайдиған сиясий паалийәтчиләр әмәслики алаһидә әскәртилгән.

“уйғур сот коллегийәси” ниң адвокатлиридин бири болған хәлқаралиқ кишилик һоқуқ адвокати һамид саби әпәнди зияритимизни қобул қилип, мундақ деди: “‛уйғур сот коллегийәси‚ даим һуҗумға учрап туриду. Хитай бизгә җаза елан қилди, телефунлиримз қалаймиқан учур, елхәтләр билән толуп кәтти. Хитай һөкүмитиниң тор һуҗумчилири өткүзүлүш алдида турған гуваһлиқ аңлаш йиғиниға қатнишиш үчүн тизимлатқанларниң сияқида бизниң бетимизгә һуҗум қилди. Биз изчил хитайниң бесимиға учрап келиватимиз, әмма буларниң һечқайсиси бизниң ахирқи қараримзға тәсир көрситәлмәйду. ‛уйғур сот коллегийәси‚ тәрәпсизликини сақлайду. Биз хитай һөкүмитиниң қарарлиримизға тәсир қилишиға йол қоймаймиз. Бу бизниң хитай һөкүмитигә бәргән наһайити муһим сигиналимиз.”

Һамид саби әпәнди йәнә мундақ деди: “мән хитай һөкүмитигә алтә-йәттә парчә хәт яздим, йәнә йезишни давамлаштуримән. Биз хитай һөкүмитини ‛уйғур сот коллегийәси‚ ни испат билән тәминләшкә қатнишишқа тәклип қилдуқ. Уларниң пикириниму һөрмәт қилимиз. Улар лагерларни ‛тәрбийәләш мәркизи‚, бу йәргә кишиләр өзлири халап бариду, дәйду. Шуңа уларниң бу һәқтә бизни испат билән тәминлишини, хәлқаралиқ тәшкилатларниң ашу районға берип тәкшүрүшигә йол қоюшини тәләп қилимиз. Улар лагерларда қийин-қистақ, таҗавузлуқ, мәҗбурий туғмас қилиш қатарлиқ ишлар йоқ, дәйду, ундақта, немишқа 2017-йилидин буян шунчә көп лагерлар қурулиду вә милйонлиған инсанлар из-дерәксиз йоқап кетиду? җәмийәтни тәрбийәләйдиған юқири мәлуматлиқ кишиләр немишқа қайта тәрбийәлинишкә мәҗбур болиду ? бу йәрдә нурғун ениқ болмиған суаллар бар. Әгәр хитай һөкүмитиниң ейтқанлири раст болса, биз уларни көп қетим мәдәний бир шәкилдә ‛уйғур сот коллегийәси‚ ни испат билән тәминләшкә, өзиниң мәйданини қоғдашқа чақирдуқ. Улар зади немини йошуруватиду? бу хитайниң мәсилигә тутқан позитсийәсиниң негизи. Әгәр уларниң әнсирәйдиған йери болмиса, ишиклирини ачсун, немә ишлар болуватқанлиқини кишиләр өз көзи билән көрсун.”

Юқирида ейтип өткинимиздәк “уйғур сот коллегийәси” ниң гуваһлиқ аңлаш йиғини 4-июндин 7-июнғичә өткүзүлидиған болуп, улар топланған дәлил-испатларға асасән хитай һөкүмитиниң “ирқий қирғинчилиқ” җинайити үстидин қарар чиқиридикән.

Һамид саби әпәнди “уйғур сот коллегийәси” гә ярдәм қилмақчи болғанларниң алдимизда өткүзүлмәкчи болған гуваһлиқ аңлаш йиғиниға қатнишишини, испат билән тәминлишини үмид қилидиғанлиқини ейтти. У йәнә мундақ деди: “гуваһлиқ аңлаш йиғиниға көплигән кишиләрниң қатнишиши вә бу мәсилигә диққәт тартиши ‛уйғур сот коллегийәси‚ ни техиму күчлүк қилиду.

Гуваһлиқ аңлаш йиғиниға нәқ мәйдан қатнашмақчи болғанлар “уйғур сот коллегийәси” ниң тор бетигә керип алдин тизимлиталайдикән. Тизимлитиш бетидә берилгән мәлуматларға қариғанда, йеғин 4 күн давамлишидиған болуп, һәр күни чүштин бурун вә чүштин кейин икки мәйдан җәмий 8 мәйдан елип берилидикән. Йиғида гуваһлиқ беридиған шаһитларниң лагерда йүз бәргән басқунчилиқ, мәҗбурий туғмас қелиш қатарлиқ темиларда гуваһлиқ беридиғанлиқи йезилған, әмма кимләрниң гуваһлиқ беридиғанлиқи һәққидә мәлумат берилмигән.

Һамид саби әпәнди ахирида гуваһчилар һәққидә мундақ деди: “әң муһим кишиләр ашу гуваһчилар. Улар бәк җәсур. Чүнки хитайниң әң еғир бисимға шулар учрайду. Уларниң аилә-тавабиатлири вә өзлири қийин-қистаққа учриған. Улар йәнила батурлуқ билән алдиға чиқип сөзләп, бизни испат билән тәминләшкә җүрәт қилди. Әслидә тәқдирләшкә тегишлик кишиләр ашулардур. Улар һәқиқий қәһриманлар.”