“Uyghur sot kollégiyesi” adwokati hamid sabi: “Xitayning bésimliri bizning qararlirimizgha tesir qilalmaydu”

En'gliyening london shehiride dangliq kishilik hoquq adwokati jéfféri nayis bashchiliqida qurulghan “Uyghur sot kollégiyesi” 10-may küni bayanat élan qilip, 4-iyundin7-iyun'ghiche guwahliq anglash yighini ötküzidighanliqini uqturghan idi.

Adowkat jéffiriy nays ilgiri sabiq yuguslawiye fédératsiyesi bilen kéyinche sabiq sérbiye jumhuriyitining prézidénti bolghan slobodan miloshéwichni balqan urushida peyda qilghan paji'eliri seweblik xelq'ara jinayi ishlar sotida jawabkarliqqa tartilishida yétekchilik rol oynighan dangliq sabiq sotchi bolup, u shundin béri xelq'aradiki kishilik hoquq depsendichiliki mesililiri we shundaqla insaniyetke qarshi ishliniwatqan jinayetler mesiliside mutexessileshken kishi idi. Bu seweblik bu sahediki kishiler uni “Jiffiriy nays ependi zulumni bir qarapla bayqaydu” depmu teripleydiken. U yene rohin'ga irqiy qirghinchiliqi, shimaliy koriyediki insaniyetke qarshi turush jinayiti we xitaydiki wijdan mehbuslirining organlirini mejburiy éliwélish jinayitini tekshürüshke qatnashqan.

U bu qitim “Uyghur sot kollégiyesi” ge bashchiliq qilip, delil-ispatlarni toplashni bashlighan bolup, xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan éghir kishilik hoquq depsendichilikining “Irqiy qirghinchiliq” yaki “Insaniyetke qarshi jinayet” ke yatidighan yaki yatmaydighanliqini tekshüridiken.

Uyghur aptonom rayonluq hökümet mezkur sot kollégiyesining guwahliq anglash yighini bashlinishtin burun, yene 25-may küni béyjingda mexsus axbarat élan qilish yighini achqan. Yighinda “Uyghur sot kollégiyesi” ge qaratmiliq hujum qilghan bolup, “Uyghur sot kollégiyesi” ni gherbning xitaygha qarshi küchliri qurghan “Qanunsiz sot mehkimisi” dep teswirligen.

“Uyghur sot kollégiyesi” ning tor bétidiki melumatlargha qarighanda, “Uyghur sot kollégiyesi” héchbir maddiy payda almaydighan yettidin artuq adwokat we mutexessislerdin terkib tapqan bir sot kollégiyesi iken. Mezkur sot kolligéyesi héchqandaq bir dölet, teshkilatqa baghliq bolmighan musteqil sot kollégiyesi bolup, uning ezalirining Uyghurlarning hoquqini qoghdaydighan siyasiy pa'aliyetchiler emesliki alahide eskertilgen.

“Uyghur sot kollégiyesi” ning adwokatliridin biri bolghan xelq'araliq kishilik hoquq adwokati hamid sabi ependi ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “‛Uyghur sot kollégiyesi‚ da'im hujumgha uchrap turidu. Xitay bizge jaza élan qildi, téléfunlirimz qalaymiqan uchur, élxetler bilen tolup ketti. Xitay hökümitining tor hujumchiliri ötküzülüsh aldida turghan guwahliq anglash yighinigha qatnishish üchün tizimlatqanlarning siyaqida bizning bétimizge hujum qildi. Biz izchil xitayning bésimigha uchrap kéliwatimiz, emma bularning héchqaysisi bizning axirqi qararimzgha tesir körsitelmeydu. ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ terepsizlikini saqlaydu. Biz xitay hökümitining qararlirimizgha tesir qilishigha yol qoymaymiz. Bu bizning xitay hökümitige bergen nahayiti muhim siginalimiz.”

Hamid sabi ependi yene mundaq dédi: “Men xitay hökümitige alte-yette parche xet yazdim, yene yézishni dawamlashturimen. Biz xitay hökümitini ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ni ispat bilen teminleshke qatnishishqa teklip qilduq. Ularning pikirinimu hörmet qilimiz. Ular lagérlarni ‛terbiyelesh merkizi‚, bu yerge kishiler özliri xalap baridu, deydu. Shunga ularning bu heqte bizni ispat bilen teminlishini, xelq'araliq teshkilatlarning ashu rayon'gha bérip tekshürüshige yol qoyushini telep qilimiz. Ular lagérlarda qiyin-qistaq, tajawuzluq, mejburiy tughmas qilish qatarliq ishlar yoq, deydu, undaqta, némishqa 2017-yilidin buyan shunche köp lagérlar qurulidu we milyonlighan insanlar iz-déreksiz yoqap kétidu? jem'iyetni terbiyeleydighan yuqiri melumatliq kishiler némishqa qayta terbiyelinishke mejbur bolidu ? bu yerde nurghun éniq bolmighan su'allar bar. Eger xitay hökümitining éytqanliri rast bolsa, biz ularni köp qétim medeniy bir shekilde ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ni ispat bilen teminleshke, özining meydanini qoghdashqa chaqirduq. Ular zadi némini yoshuruwatidu? bu xitayning mesilige tutqan pozitsiyesining négizi. Eger ularning ensireydighan yéri bolmisa, ishiklirini achsun, néme ishlar boluwatqanliqini kishiler öz közi bilen körsun.”

Yuqirida éytip ötkinimizdek “Uyghur sot kollégiyesi” ning guwahliq anglash yighini 4-iyundin 7-iyun'ghiche ötküzülidighan bolup, ular toplan'ghan delil-ispatlargha asasen xitay hökümitining “Irqiy qirghinchiliq” jinayiti üstidin qarar chiqiridiken.

Hamid sabi ependi “Uyghur sot kollégiyesi” ge yardem qilmaqchi bolghanlarning aldimizda ötküzülmekchi bolghan guwahliq anglash yighinigha qatnishishini, ispat bilen teminlishini ümid qilidighanliqini éytti. U yene mundaq dédi: “Guwahliq anglash yighinigha köpligen kishilerning qatnishishi we bu mesilige diqqet tartishi ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ni téximu küchlük qilidu.

Guwahliq anglash yighinigha neq meydan qatnashmaqchi bolghanlar “Uyghur sot kollégiyesi” ning tor bétige kérip aldin tizimlitalaydiken. Tizimlitish bétide bérilgen melumatlargha qarighanda, yéghin 4 kün dawamlishidighan bolup, her küni chüshtin burun we chüshtin kéyin ikki meydan jem'iy 8 meydan élip bérilidiken. Yighida guwahliq béridighan shahitlarning lagérda yüz bergen basqunchiliq, mejburiy tughmas qélish qatarliq témilarda guwahliq béridighanliqi yézilghan, emma kimlerning guwahliq béridighanliqi heqqide melumat bérilmigen.

Hamid sabi ependi axirida guwahchilar heqqide mundaq dédi: “Eng muhim kishiler ashu guwahchilar. Ular bek jesur. Chünki xitayning eng éghir bisimgha shular uchraydu. Ularning a'ile-tawabi'atliri we özliri qiyin-qistaqqa uchrighan. Ular yenila baturluq bilen aldigha chiqip sözlep, bizni ispat bilen teminleshke jür'et qildi. Eslide teqdirleshke tégishlik kishiler ashulardur. Ular heqiqiy qehrimanlar.”