“чоң шаһмат тахтиси” ниң тәрҗимани нурмәмәт өмәр учқун “бөлгүнчилик” гумани билән тутқун қилинған

Мухбиримиз шөһрәт һошур
2020.04.08
nurmemet-omer-uchqun-1.jpg Шинҗаң педагогика университетиниң оқутқучиси нурмәмәт өмәр учқун әпәнди өрдәк омақ исимлик бир кишиниң хатирә сарийида. Лопнур (вақти ениқ әмәс)
Oqurmen teminligen

7-Апрел күни шинҗаң педагогика университетиниң оқутқучиси нурмәмәт өмәр учқунниң тутқунда икәнлики радийомизда хәвәр қилинғандин кейин, нурмәмәтниң әһвалидин хәвәрдар кишиләрдин йәнә бири радийомизға учур йоллап, нурмәмәт өмәр учқунниң америкалиқ истратегийә мутәхәссиси зибигнйев бризенинский‏ тәрипидин йезилған “чоң шаһмат тахтиси” намлиқ китабни уйғур тилиға тәрҗимә қилғанлиқи үчүн бир қетим сораққа тартилғанлиқини мәлум қилди. Мухбиримизниң ениқлашлири давамида нурмәмәт өмәр учқунниң “бөлгүнчилик” гумани билән тутқун қилинғанлиқи дәлилләнди.

Нурмәмәт өмәр учқунниң әһвалидин йеқиндин хәвәрдар болған аңлиғучилиримиздин бириниң инкас қилишичә, у 2017‏-йилниң бешида бир түркүм тәрҗимә китаблири сәвәблик алақидар даириләр тәрипидин бир қетим сораққа тартилған.

Тор архиплиридин мәлум болушичә, нурмәмәт өмәр учқун америкалиқ истратегийә мутәхәссиси, америка дөләт хәвпсизлик комитетиниң сабиқ мәслиһәтчиси зибигнйев бризенинский тәрипидин йезилған “чоң шаһмат тахтиси” намлиқ китаби, йәнә америкалиқ апторлардин мәшһур милярдер бил гәйтисниң “байқисаң топиму алтун” намлиқ китаби вә стевен ковейниң “үнүмдар кишиләрниң 7 адити” намлиқ китабини уйғурчиға тәрҗимә қилған икән.

Аңлиғучимизниң инкасида баян қилинишичә, нурмәмәтниң юқириқи тәрҗимилири “америка мәдәнийитини көккә көтүрүш” вә “дөләт мәдәнийити”, йәни “хитай мәдәнийитини чәткә қеқиш” дәп қаралған. Шинҗаң педагогика университетиға қарита елип барған телефон зиярәтлиримиз давамида нурмәмәт өмәрниң тутқун қилинишиниң у тәрҗимә қилған юқириқи китаблар билән алақисиниң бар-йоқлуқи һәққидики соалимизға җаваб бәрмиди.

Аңлиғучимиз йоллиған инкаста дейилишичә, нурмәмәт өмәр учқунниң “чоң шаһмат тахтиси” намлиқ китабни тәрҗимә қилиши даириләр тәрипидин “американиң сиясий ғәрәзлирини, җүмлидин хитайни парчилаш суйиқәстини уйғурларға йәткүзүш” дәп қаралған. Нурмәмәтниң шу қетимқи сорақта мәзкур әйибләшләргә қарита өзини қандақ мудапиә қилғанлиқи мәлум әмәс. Мәлум болғинидәк, нурмәмәт өмәр учқун шу қетимлиқ сорақтин бир йил кейин тутқун қилинған.

Тордики материялларда тонуштурулушичә, “чоң шаһмат тахтиси” намлиқ китабта муһим нуқтилардин бири сүпитидә оттура асияниң америка дөләт мәнпәәтидики истратегийәлик әһмийити анализ қилинған. Китабта уйғур райониниң муқимсиз бир җай икәнлики, бу җайда территорийә вә миллий мәсилә барлиқи вә кейинму мәсилә чиқиш еһтимали мәвкутлуқи тилға елинған. Мәлум болушичә, китабта йәнә “шәрқи түркистан” дегән намму тилға елинған.

Нурмәмәт өмәр учқунниң тутулуш сәвәби һәққидики ениқлашлиримиз давамида униң “бөлгүнчилик” гумани билән тутқун қилинғанлиқи дәлилләнди. Әмма даириләрдики бу гуманниң у тәрҗимә қилған “чоң шаһмат тахтиси” намлиқ китаб яки өзи язған шеир вә мақалиләр сәвәблик икәнлики техи айдиңлашмиди.

Нурмәмәт өмәр учқунни тонуйдиған вә мәзкур китабниң тәрҗимисини оқуп чиққан бир оқурмәнниң баян қилишичә, мәзкур китабта хитай дуч келидиған сиясий вә иҗтимаий мәсилиләр тилға елинған. Хитайниң бу хил мәзмунлардин уйғурларниң хәвәр тепишини халимайдиғанлиқи раст, әмма нурмәмәт учқунниң тутқун қилинишидики һәқиқий сәвәб бу китаб әмәс. Нурмәмәтниң “бөлгүнчилик” билән әйиблинишини омумий уйғур вәзийитигә, йәни 3 милйондин артуқ инсанниң лагерда икәнликигә бағлап чүшәндүргән бу оқурмән нөвәттә уйғур җәмийитидә китаб язғанларниңла әмәс, китаб оқуп кәтмәйдиғанларниңму йәни турмуш һәләкчиликидики кишиләрниңму тутқунда вә көп санда икәнликини алаһидә әскәртти.

Бу һәқтә пикир баян қилған америкадики NASA  ниң оптика мутәхәссиси әркин сидиқ әпәндиму нурмәмәт өмәр учқунниң тутулушида у язған китабтин бәкрәк униң миллий кимлики вә милләтни йетәкләш сапасиға игә болған зиялийлиқ сүпитиниң асаслиқ сәвәб болғанлиқини тәкитлиди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.