Türkiye parlamént ezasi fahrettin yoqush 30 neper atalmish “Ölima” ning ürümchi ziyaritini qattiq eyiblidi

1-Ayning 8-künidin bashlap “Dunya musulman jame'etliri kéngishi” dep atalghan bir ammiwiy teshkilatqa eza 14 dölettin kelgen 30 neper atalmish “Ölima” ning ürümchi we qeshqerge ziyaret élip bérip, xitayning tetür teshwiqatigha xizmet qilishi, muhajirettiki Uyghurlar, Uyghur teshkilatliri, türk siyasetchiler, ölimalar we zhornalistlarning küchlük nepritini qozghidi.

Türkiyediki tonulghan ölima éhsan shen'ojaq ependi “Dunya musulman jama'etliri kéngishi” ning ürümchige élip barghan ziyaritini ijtima'iy taratqu hésabati arqiliq qattiq eyiblep, mundaq yazghan: “Islamning ming yilliq qel'esi bolghan sherqiy türkistanda Uyghur qizliri xitaylar bilen mejburiy toy qilduruliwatidu. Jame we meschitler chéqiliwatidu, yashlar öltürüliwatidu, qur'an köydürüliwatidu. Sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq bar. Bundaq bir wehimilik peytte xitayning qilmishlirini qollap bayanat bergenler ölima emes, belki satqunlardur.”

Türkiyediki tonulghan zhornalist, téléwizye programma riyasetchisi adnan zentürk ependimu bu heqte mexsus analiz yürgüzüp mundaq dédi: “Bügünki programmimda pul üchün dindashlirini satqan kishiler heqqide toxtilimen. Epsuski, bu kishilerning ‛mufti‚ we ‛ölima‚ dégendek ataqliri bar. Bular öz döletlirining kichikkine menpe'etini dep, taki sherqiy türkistanchiche bérip, xitayning Uyghur qatarliq musulmanlarni yoq qilish siyasitini maxtighan kishiler. Atalmish Uyghur aptonom rayonluq hökümetning teklipige bina'en, bu atalmish ‛ölimalar‚ xitayning musulmanlargha élip bériwatqan zulum siyasitini medhiyelidi. Buni musulmanliq tereptinla emes, belki insanliq namidinmu qobul qilghili bolmaydu.”

Bügün, yeni 12-yanwar küni “Iyi” partiyesining parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi ijtima'iy taratqular arqiliq, “Dunya musulman jame'etliri kéngishi” namliq teshkilatqa eza 14 dölettin bolghan 30 neper atalmish “Ölima” ning Uyghur éligha élip barghan ziyaritini qattiq eyibligen. U mundaq yazghan: “Sherqiy türkistan hemmimizning qanighan yarisi. Qérindashlirimiz duchar boluwatqan iskenje, bésim we irqiy qirghinchiliqni körüp turup, 14 musulman dölettin kelgen 30 dek atalmish ölimaning ‛xitay élip bériwatqan térorluqqa qarshi küresh teqdirleshke erziydu‚ dep bayanat bérishi, qattiq ejeplinerlik ishtur. Birleshken döletler teshkilati élan qilghan Uyghurlar toghrisidiki doklattimu xitayning térorluqqa qarshi küreshni bahane qilip, insaniyetke qarshi jinayet sadir qilghanliqi, u yerde irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini körsetken idi. Bshundaq turuqluq ‛dunya musulman jame'etliri kéngishi‚ namidiki bir teshkilatning bu xil bayanatliri kimge xizmet qilmaqta? biz xitaygha xoshamet qilish üchün bérilgen bu bayanatlarni qattiq eyibleymiz. Sherqiy türkistanliq yashlirimizni térorchi dep atighan, sherqiy türkistanda élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqni körmeske séliwatqan, Uyghurlarning peryadigha qulaq salmaywatqan atalmish ölimalar hem xudaning aldida hem tarixta buninggha jawabkar bolidu. Dunya Uyghur qurultiyi we bashqa sherqiy türkistan ammiwiy teshkilatliri, b d t kishilik hoquqi kéngishide xitayni qollighan musulman döletlerni eyibligen idi. Musulman döletliri sherqiy türkistan xelqini qollimastin zalim xitayning tetur teshwiqatigha xizmet qiliwatidu. Shunga men parlamént ezasi bolush süpitim bilen ularni qattiq eyibleymen. Musulman döletliri xitayning tetür teshwiqatigha xizmet qilmanglar. Biz sherqiy türkistanliq qérindashlirimizni qollaymiz. Musulman döletler we türkiy jumhuriyetliri sükütte turmanglar. Xitaygha ‛zulumingni toxtat‚ denglar! .”

RFA/Erkin Tarim

Türkiye prézidénti rejep tayyp erdoghan 2019-yili 2-iyul béyjingda ziyarette bolghanda, xitay re'isi shi jinping bilen körüshken idi. Bu uchrishishta, shi jinping türkiye hey'itining Uyghur diyarigha bérip tekshürüsh élip bérishigha qoshulghan idi. Türkiye tashqiy ishlar ministirliqi bu wekiller ömikining qeyerge bérip, qeyerlerni ékskursiye qilip, kimler bilen körüshidighanliqi heqqide tepsiliy teleplirini teyyarlap xitaygha sun'ghan bolsimu, emma xitaydin jawab kelmigen idi. Türkiye tashqiy ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu 12-ayning 29-küni enqerede ötküzgen muxbirlarni kütüwélish yighinida, bu heqtimu toxtalghan idi. U, türkiyening béyjingda turushluq elchisiningmu Uyghur rayonigha bérishigha xitay da'irilirining ruxset qilmaywatqanliqini, 5 yildin buyan xitaydin xewer kütken bolsimu, türk hey'itining Uyghur rayonini ékskursiye qilishi mesiliside kélishelmeywatqanliqini, türkiyening xitayning tetür teshwiqatigha xizmet qilishni xalimaydighanliqini tekitligen idi.