“Chaghan” we “Panus bayrimi” ni tebrikleshke mejbur boluwatqan Uyghurlar we medeniyet qirghinchiliqi

Xitayning chaghan bayrimida yanggir ussuli oynashqa teshkilligen Uyghurlar. 2022-Yili féwral.

Igilishimizche 3-féwral bashlan'ghan xitayning 2022-yilliq “Chaghan” bayrimidin buyan, Uyghur diyarining herqaysi wilayet nahiyeliride, xitayche kiyindürülgen Uyghurlar kocha aylinip, kolléktip halda xitayning “Yanggér ussuli”, “Yelpügüch ussuli”, “Beldumbaq ussuli” qatarliq xitayche ussullarni oynashqa sélin'ghan.

Xitay taratquliri xewerliride bu menzire, “Teshkillen'gen kocha usuli oyunchiliri chaghan we panus bayrimida bayram keypiyatini yaratti, sayahetchilerni jelp qilip rayondiki her millet xelqning bext tuyghusini namayan qildi” dégendek ibariler bilen medhiyelendi.

16-Féwral küni aqsu axbarat torida “Daqa dumbaq chélinip kocha oyuni qoyulup, yüenshyaw bayrimi bek qizidi” serlewhilik xewer bérildi. Xewerde, “Uchturpan nahiyesining imamlirim bazirida kocha oyuni pa'aliyiti ewjige chiqqanliqi, pa'aliyetke uchturpan nahiyesidiki herqaysi kentlerdin kelgen puqra medeniyet mahirliri qatnashqan” liqi, tilgha élin'ghan. Xewerde yene “Ularning uchisigha bayramliq kiyimlerni kiyip, yanggir ussuli oynap, her millet ammisigha bahar bayrimiliq bext tiliki tiligenliki, daqa-dumbaq awazigha tengkesh qilip ejdiha, shir ussuli oynighanliqi” alahide tekitlen'gen.

Halbuki, chet'ellerdiki analizchilar we Uyghur medeniyitini tetqiq qiliwatqan mutexessisler buni “Uyghurlar kolléktip halda uchrawatqan éghir derijidiki medeniyet qirghinchiliqi” dep eyiblimekte.

Amérikadiki xitay weziyet analizchiliridin obzorchi xu péng ependining qarishiche, xitay hökümitining Uyghurlarning en'eniwiy milliy bayramlirini cheklep, xitayning “Chaghan”, “Panus bayrimi” gha oxshash xitay bayramlirini Uyghurlargha téngishi, tipik haldiki “Medeniyet yoqitishi” hésablinidiken.

Xu péng ependi mundaq dédi: “Xitay hökümiti eslide Uyghurlarning en'eniwi bayramlirini ularning öz zéminidiki qanunluq bayramliri qilip békitip, Uyghurlarning öz bayramliridin huzur élishigha yol qoyushi kérek idi. Ilgiri xitay hökümitimu herqaysi milletlerning öz bayramlirini ötküzüsh erkinliki barliqini bildürgen idi. Emma hazir bu hökümet pütünley eksiche ish qiliwatidu. U hazir xitay bayramlirini Uyghurlargha mejburiy téngiwatidu. Chünki Uyghurlarda ‛chaghan‚, ‛panus bayrimi‚gha oxshash xitay bayramlirini ötküzüsh aditi yoq. Emma xitay hökümiti hazir Uyghurlargha xitay bayramlirini mejburiy téngip, Uyghurlarning özlirining bayramlirini cheklep yoqitiwatidu. Mana buning özi tipik haldiki ‛medeniyet yoqitishi‚ hésablinidu”.

Xu péng ependi yene xitay hökümitining bu xil mejburlishining Uyghurlargha élip kélidighan yaman aqiwiti heqqide mundaq dédi: “Buning yash ewladlargha bolghan ziyini intayin chong bolidu. Chünki yéshi chonglar özliri shu muhittin kelgini üchün, ular en'eniwi bayramlirini untumaydu. Ular öz bayramlirini ötküzüshtin cheklen'gen halettimu, qelbide milliy bayramliri saqlan'ghan bolidu, ular özlirining ötmüshi we hékayilirini bilidu. Emma hazir bu xil usul qollinilghanda bir ewlad yashlar özining milliy bayramliri bilmeydighan bolup yétilidu. Ularda milliy bayramlirigha bolghan tesiratmu yoqilidu. Mana bu ehwal medeniyet yoqilishidek aqiwetni keltürüp chiqiridu”.

Xu péng ependi yene, xitay hökümitining meqsiti “Medeniyet qirghinchiliqi” arqiliq milletni yoqitish nishanigha yétishtek xeterlik aqiwitini tekitlep, buninggha qarshi jiddiy inkas qayturush we aldini élish kéreklikini tekitlidi.

Xu péng mundaq dédi: “Xitay kommunist hökümitining meqsiti nahayiti addiy. U bolsimu Uyghurlargha, tibetlerge öz kimlikini untuldurush. Yeni ulardiki özining Uyghur ikenlikini, özining tibet ikenlikini bildüridighan barliq alahidiliklerni yoqitish. Uning meqsitimu hazir eng üzül-késil usulda ‛medeniyet qirghinchiliqi‚ni emelge ashurush. Buning xetirimu mushu nuqtida. Chünki xitay kommunist hökümiti pütkül Uyghurlarni qirip tügitelmeydighanliqini bilidu. Emma u Uyghurlargha özining Uyghurluq kimlikini untulduralaydu. Shunga u medeniyet jehettiki yoqitish usulini qollanmaqta. Uning üchün medeniyet qirghinchiliqining ehmiyiti del mushu nuqtida. Eger uning bu tedbiri birnechche ewlad dawamlashqanda, u bu jinayi qilmishining ünümige érishken bolidu. Kéyin biz Uyghurlarni körginimizde ular özlirining Uyghurluqini unutqan bolidu. Mana bu eng xeterlik ehwal. Shunga bu xil ehwaldin jiddiy agah bolushimiz we buninggha qarshi meydanimizni ipadilishimiz kérek”.

Uyghur medeniyitini tetqiq qiliwatqan mutexessislerdin amérikadiki doktur qahar barat ependining qarishiche, Uyghurlargha qarita “Irqiy qirghinchiliq” siyasiti yürgüzüwatqan xitayning “Chaghan”, “Panus bayrimi” gha oxshash xitay bayramlirini Uyghurlargha mejburiy téngishtiki meqsiti, Uyghurlarni millet boyiche assimilyatsiye qilip, xitaylashturup éritip tügitish iken.

Qahar barat ependi aldi bilen xitay hökümitining Uyghurlargha téngiwatqan “Chaghan” bayrimi we Uyghurlarning xitaydin pütünley yat bolghan milliy medeniyet alahidiliki heqqide toxtaldi.

Uning bildürüshiche, “Chaghan ottura tüzlengliktiki xitaylarning bahar bayrimi bolup, kéyinche sherqiy jenubiy asiya rayonliri we sherqiy shimaldiki manjulargha kéngeygen. Türkiy milletler qowmidin bolghan Uyghurlarning öz tarixida xitaylar bilen héchqandaq qandashliqi we medeniyet ortaqliqi bolmighan. Tarixiy menbelerdimu Uyghurlarning xitayning chaghan bayrimini ötküzgen melumatlar yoq. Uyghurlarning bahar bayrimi del 3-ayning 22-küni qar-muzlar érigendin kéyin kélidighan noruz bayrimi. Emma xitay hökümiti nöwette xitayning chaghan, panus bayrimigha oxshash milliy bayramlirini Uyghurlargha mejburiy téngish arqiliq, Uyghurlarni xitaylashturup yoqitish meqsitige yetmekchi”.

Qahar barat ependi yene xitay hökümitining nöwette Uyghurlargha yürgüzüwatqan “Medeniyet qirghinchiliqi” ning alahidiki heqqide toxtaldi.

Uning bildürüshiche, “Bügünki künde Uyghurlarning, kochilargha mejburiy chiqirilip, xitayche kiyinip, xitayche chaghan tebrikleshke mejbur qilinishining özi Uyghur milliy kimlikini yoqitishqa yüzliniwatqanliqining emeliy pakiti” iken.

Doktur qahar barat ependi yene xitay hökümiti teripidin yoqitiliwatqan Uyghur milliy kimlikini qoghdash heqqidiki qarashlirinimu ortaqlashti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.