Uyghur élida ikki xil héyt menzirisi: da'iriler sunayning ghémide, ahaliler kanayning

Ijtima'iy taratqularda tarqalghan nechche yüzligen yerlik ahalining héytning 1-küni étizliqta éghir ishlewatqanliqi toghrisidiki sin körünüshidin élin'ghan. 2024-Yili 10-aprél, korla qara sheher.

Xitay teshwiqatliri Uyghur élida naghra-sunay bilen héyt ötküzülüwatqanliqini xewer qilghan bolsimu, ijtima'iy taratqularda zor bir qisim ahalilerning héyt küni dem almighanliqi, yeni sunayning emes kanayning ghémide ikenliki ashkarilandi.

Mana bu naghra-sunay awazliridin Uyghur élida bu yil roza héytning normal dawam qiliwatqanliqi heqqide signallar bérilmekte. Emma, ijtima'iy taratqularda tarqalghan töwendiki sin uchuridin nechche yüzligen yerlik ahalining korla qara sheherdiki bir étizliqta, 10-aprél küni yeni héytning 1-küni éghir ishlewatqanliqi ashkarilandi.

Téléfonimizni qobul qilghan qarasheherdiki alaqidar xadimlar, bu kishilerning qandaq bir éhtiyaj yaki qandaq bir orunlashturush bilen étiz béshida bolup qalghanliqi heqqidiki so'allirimizgha jawab bermidi.

Torlarda bügün tarqalghan yene bir sin körünüshide, bir top kishilerning étizliqta kétiwatqan bir yük mashinisining arqisidin yügürüp kétiwatqanliqi, bu mashinida bolsa pemidur köchetlirining tarqitiliwatqanliqi körülidu. Emma xitay teshwiqatlirida roza héytning herqaysi jaylarda oxshash halda neghme-nawa bilen ötüwatqanliqi xewer qilinidu.

Korlidiki yene bir xadim, bir qisim ahalilerning héyt künliride dem almighanliqi we étizliqta ishligenlikini yoshurmighan bolsimu, emma bu héyt künide ishleshning jiddiy yaki pewqul'adde sewebi heqqide izahat bérelmidi.

Ilgiriki yillardiki éniqlashlirimizda, da'irilerning sün'iy héyt keypiyati yaritish üchün naghra-sunay sehniliri hazirlighanliqi, hetta bir qisim ahalilerge ish heqqi bérip usulgha salghanliqi köp qétimlap ashkarilan'ghanidi. Xitayning héyt heqqidiki teshwiqatlirigha heyran qalmighanliqini bildürgen, muhajirettiki Uyghur közetküchiler, bu héyt künide étiz béshida bolushining sewebliri heqqide tesiratlirini bayan qildi. Bularning qarishiche, tarixning eng japaliq, hetta acharchiliq yilliridimu, héyt-bayramni untumighan, perzentlirining pisxik saghlamliqini közde tutqan asasta a'iliside bolsimu héyt ötküzüp kelgen Uyghur jem'iyitide bunche köp kishining héyt ötküzelmesliki alahide bir jem'iyet hadisisidur.

Tordiki bezi inkaslarda sindiki körünüshke asasen, shu ahalilerning mejburiy emgekke séliniwatqanliqi yaki ularning iqtisadiy jehettin éghir mohtaj halda qalghanliqi tilgha élin'ghan.

Türkiyede yashawatqan musteqil tetqiqatchi abduréshit niyaz ependining öz tesiratini yazma bildürüshiche, asasliq emgek küchliri lagér we türmilerde bolghan, yaki térilghu yerliri tartiwélin'ghan we tirikchilik yolliri taqalghan ahaliler köz aldidiki pesil xaraktérlik ish pursitini qoldin bérishni xalimighan bolushi mumkin. Uning qarishiche, Uyghurlar meyli diniy telimatlar nuqtisidin, meyli örp-adetler sewebidin bolsun, herqandaq qéyin ehwal astidimu héyt ötküzüshni adetke aylandurghan. Héyt dem élishla bolmastin u diniy ibadetning, shundaqla a'ile ma'aripining muhim bir qismidur. Mana bu nuqtidin qarighan abduréshit niyaz ependining qarishiche, bu héyt künidiki ishleshte, biwasite bolmighan teqdirdimu wasitilik halda mejburiy emgekke sélish rol oynighan. Yeni 6 yildin buyan dawam qiliwatqan chong tutqun sewebidin kélip chiqqan iqtisadiy mohtajliq, ularni héyt küni ishleshke mejburlighan.

Norwégiyediki tetqiqatchi abduweli ayup ependi mezkur körünüshni, xitayning rayonda ijra qiliwatqan Uyghurlarni milliy kimliktin uzaqlashturush zorawanliqining tebi'iy bir netijisi dep qaraydu. Uning déyishiche, ahaliler héyt ötküzmeslik yeni héytni untush arqiliq, özlirining milliy kimliktin uzaqlashqanliqini xitay terepke körsitishke we bu arqiliq guman, bésim, tehdit we qiyin-qistaqtin saqlinishning yolini tallighan.

Abduréshit niyaz ependining yene perez qilishiche, bu körünüsh iqtisadiy mohtajliqtin köp, rohiy boshluqning ipadisidur؛ her bir a'ilide birdin beshke qeder kishining türme we lagérlarda bolushi, nöwette köpinche Uyghur a'ililiride keypiyat kirizisi peyda qilghan؛ tutqundiki a'ile ezalirining qiyin-qistaqta kün kechürüwatqanliqini bilip we sézip turghan bu a'ililer, özlirige, bundaq bir weziyette külüsh we yaki xushal ötüshni rawa körmigen bolushi mumkin.

Yuqirida, xitay da'iriliri naghra sunay sadasi bilen sün'iy héyt keypiyati yaritishqa urunuwatqan bu künlerde, Uyghur élida zor bir qisim ahalilerning héytni éghir emgek bilen ötküzgenliki heqqide melumat berduq.