Guma nahiye bazar ichi saqchixana xadimi: “Qurban héyt munasiwiti bilen ilgiri taqiwétilgen 20 meschittin töti échiwétildi”

Muxbirimiz shöhret hoshur
2021.07.23
uyghur-boway-heytgah-meschit.jpg Héytgah jamesige namazgha mangghan yashan'ghan Uyghur. 2017-Yili 26-iyun, qeshqer.
AFP

Weziyettin xewerdar bir kishining radiyomizgha inkas qilishiche we muxbirimizning téléfon ziyaretliridin ashkarilishiche, bu yil qurban héyt mezgilide Uyghur rayonining nahiye we sheher merkezliridiki bir qisim meschitler échilghan, köp sandiki meschiler taqaq halitini dawamlashturghan. Échiwétilgen meschitlergimu jama'et éhtiyat bilen kirgen. Alaqidar xadimlar échiwétilgen meschitlerni toldurush üchün ahalilerni héyt namizigha bérishqa bezide righbetlendürüsh, bezide zorlash tedbirini qollan'ghan.

Ashkarilinishiche, ötken besh yilda Uyghurlarning taharet élishi, du'a qilishi we diniy ibariler bilen salamlishishinimu chekligen xitay da'iriliri, bu yil qurban héyt mezgilide teshwiqat éhtiyaji bilen bir qisim meschitlerni ibadetke achqan bolsimu, emma meschitni toldurushta qiynalghan. Uyghur rayoni weziyitidin xewerdar kishilerdin birining radiyomizgha inkas qilishiche, bu yil qurban héyt harpisida pütün idare-jem'iyetlerde yighin échilip, qurban héytliq bixeterlik tedbirliri üstide orunlashturush élip bérilghan. Bu orunlashturushta “Chet eldin kelgen téléfonlarni qobul qilmasliq, chet ellik sayahetchilerning so'allirigha öz béshimchiliq bilen jawap bermeslik, yeni dölet mexpiyetlikni ching saqlash” heqqide jiddiy agahlandurushlar bérilgen.

Téléfonimizni qobul qilghan turpandiki saqchi xadimliri, özlirining ensiz keypiyati bilen yuqiriqi uchurning toghriliqini isharetlidi. Turpanning chatqal yézisidiki bir saqchi xadimi bu yil qurban héytta héyt namizining oqulghan yaki oqulmighanli'iqi heqqidiki addiy bir so'alimizghimu jawap bérelmidi.

Muhajirettiki Uyghur közetküchilerning ijtima'iy taratqularda bayan qilishiche, xitay da'iriliri lagérlar seweblik xelq'ara jama'etning éghir tenqidige uchrighan, bolupmu 7 gherp dölitining parlamént we hökümet organliri Uyghur weziyitini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitken we xitayni “Insaniyetke qarshi jinayet” ötküzsh bilen eyibligendin kéyin, da'iriler özlirini aqlashqa we diniy cheklilimerde bir qedem arqigha dajishqa mejbur bolghan. Emma inkasta déyilishiche, ahaliler yéqinqi besh yilliq siyasiy weziyettin chöchüp ketkenliki üchün meschitke bérishta da'iriler kütken aktipliqni körsitelmigen. Uning üstige jem'iyettiki diniy zat we teqwadar kishilerning hemmisi dégüdek türme yaki lagérlarda bolghanliqi üchün da'iriler bu qétim meschitlerni pénsiyege chiqqan ishchi-xizmetchiler bilen toldurush üchün herket qilghan.

Xoten qaraqashtiki bir saqchi xadimi bu heqtiki so'alimizgha öz aldigha jawap bérelmeydighanliqini bayan qildi.

Da'iriler ilgiriki yillarda, bolupmu 2017-yilning aldidiki mezgilde partiye ezalirining meschitke kirishini qattiq chekligen idi. Inkasta déyilishiche, da'iriler bultur we bu yil héyt mezgilide meschitni tolduridighan'gha adem tapalmighanliqi üchün partiye ezalirini meschitke kirishke orunlashturghan we bu héyt namizigha qatnishish zörüriyitini “Dölet menpe'eti” nuqtisidin chüshendürgen we wezipe dep buyrighan.

Téléfo'inimizni qobul qilghan xoten loptiki yene bir saqchi xadimi, partiye ezalirining meschitlerni toldurushqa buyrulghanliqini inkar qildi, emma yene bir xadim özining bir akisining bu yil héyt namizigha barghanliqini bayan qilish we bérish sewebini “Chünki u partiye ezasi idi” dep izahlash arqiliq inkastiki uchurning toghriliqini wastiliq halda delillidi.

Ilgiriki xewerlirimizdin ayan bolushiche, 2016-yili bashlan'ghan meschit chéqish dolqunida Uyghur rayonidiki mutleq köp sandiki meschitler chéqiwétilgen, bir qisimning munarliri élip tashlinip derwazisigha qulup sélin'ghan, intayin az sandiki bir qisim meschitler peqetla chet elliklerge körgezmilik üchünla ochuq qoyulghan idi. Weziyettin xewerdar kishining inkasida déyilishiche, da'iriler bu yil herqaysi nahiye-sheher merkezliridiki bir qisim taqiwétilgen meschitlerni, bolupmu sayahet merkezlirige yéqin jaylardiki meschitlerni jama'etke échiwetken.

Guma nahiye bazarliq saqchi xadimi, bazar ichide chéqilishtin aman qalghan 20 meschit barliqi, bularning mutleq köpinchisining hélihem taqaqliq ikenlikini ashkarilidi. U yene bu meschitlerdin peqet tötiningla héyt munasiwiti bilen échilghanliqini tilgha aldi.

Da'iriler ishchi-xizmetchilerdin meschitlerning körgezmilik üchün échilishi we ahalilerning heydekchilik bilen héyt namizigha qatnashturulushini “Dölet mexpiyetliki” süpitide sir tutushni telep qilish bilen birlikte yene, meschitke namaz oqushqa apirilghan yaki meschit aldida toplan'ghan kishilerdin yillardikige oxshashla yuquri keypiyatta ussul oynash, jushqun naxsha éytish we xoshal tentene qilishni telep qilghan. Saqchi xadimlirigha qarita élip barghan téléfon ziyaretlirimiz dawamida, héyt mezgilide bu telep we shertlerning qoyulghanliqini héchqaysi bir xadim inkar qilalmidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.