Xena hesen: “Eger sizning a'iliringizdikilerdin bireri ashundaq lagérlargha qamalghan bolsa, sizmu bashqilarning siz üchün awaz chiqirishini arzu qilghan bolattingiz!”

Mushu ayning béshida, 18 yashliq amérikaliq musulman qiz xena hesen ijtima'iy alaqe supisi-TikTok qa bir filim yollap, xitayning Uyghurlargha qaratqan keng kölemlik tutqun qilish siyasitini tenqid qildi. 2017-Yili 4-aydin bashlap, 1 milyon 800 mingdin köp Uyghur we bashqa musulman az sanliq milletler Uyghur rayonining herqaysi jaylirigha qurulghan jaza lagérlirida tutup turulmaqta.

” misir ilahi” yeni “goddessofegypt” namidiki bu yash qizning TikTok supisida 884 mingdin artuq egeshküchisi bar. U, Uyghurlar heqqide élan qilghan sin körünüshi keng tarqalghan bolup, bashqurghuchi teripidin öchürülüshtin ilgiri 4 milyon 200 ming qétimdin artuq körülgen. Shuningdin kéyin uning neq meydan sin yollishi cheklen'gen.

Xena hesen erkin asiya radi'osining ziyaritini qobul qilip, néme üchün Uyghurlar heqqide söz qilishni tallighanliqi toghrisida toxtaldi.

U yene özining emdi qet'iy arqigha chikinmeydighanliqini, TikTok qatarliq ijtima'iy taratqularda qandaq özgirishler bolushidin qet'iy nezer, ijtima'iy taratqulardin paydilinip xitaylarning Uyghur rayonida élip bériwatqan zorawanliqigha qarshi dawamliq sözleydighanliqini éytti.

Töwende anglighuchilirimizgha xena hesen bilen ötgüzgen söhpitimizni sunimiz.

Muxbir: siz Uyghurlagha munasiwetlik bolghan bu xewerlerni nerdin bildingiz?

Xena hesen: bir qanche yil ilgiri men Instagram da panahliq tiligüchi bir musapir ayalning hékayi'isi sözlen'gen bir sin körünüshini körüp qaldim. Men deslepte qattiq heyran qaldim, kiyin kallamgha “Toxta, bundaq ish heqiqeten ri'alliqta qayta yüz bériwatamdu?” dégen so'al keldi. Shuning bilen bu ish toghruluq tepsiliyraq izdenmekchi boldum, epsus, bu toghrisida tüzükrek melumatqa érishelmidim. Men körgen héliqi musapir ayal toghrisidiki sin körnüshnimu qayta izdep tapalmidim. Gerche bundaq weqelerni ikki yil burun anglighan bolsammu, uning zadi qandaq ish ikenlikini éniq bilmeyttim.

Muxbir: Uyghurlargha a'it xewerlerni körgendin kéyiki deslepki tesiratingiz néme boldi ?

Xena hesen: u xewerlerni körüp qorqup kettim. Ésimde qélishiche, uning éytqanlirining hemmisi yehudiy qirghinchiliqning ziyankeshlikige uchrighanlarningki bilen nahayiti oxshiship kétetti. U öz iradisige qarshi ishlarni qilishqa mejburliniptu, nurghun awarichilikke we jinsi parakendichilikke uchraptu, bunda qorqunchluq ishlarni anglap men qorqup kettim. Men: “Tarix qayta tekrarliniwatamdighandu ?” dep oylap qaldim. Men dinim (islam) ning kéyinki yoqitish nishani bolup qélishidin ensiridim. U waqitta men bu ishlarni qandaq chüshinishimni we zadi néme ishlarning yüz bériwatqanliqini bilmeyttim.

Muxbir: sizningche, Uyghurlargha da'ir jiddiy xewerlerge dunyaning del waqtida toghra inkas qayturushi üchün némishqa shunche uzun waqit ketkendu ?

Xena hesen: elwette, bilmeslikke séliwélishning özi [bir seweb]. Nurghun kishiler bu yerde mesile barliqini körüp tursimu, taza ishinip ketmigechke, körmeske séliwélishi mumkin. Bolupmu amérika bu mesilige arilashmighan shara'itta xitay hemmini közitip bilip turidu. Biz bu bir ewlad amérikaliqlar bizning rehberlirimizning bizge némining muhim yaki emeslikini dep bérishige tayinimiz. Uningdin bashqa yene kishiler bundaq mesile toghrisida izdinishni xalimighachqa, bu mesilini bilmeske séliwalidu yaki bu mesile üstide oylinishni xalimaydu.

Muxbir: undaqta, sizche néme qilish kérek?

Xena: deslipidila bu ishning bu derijide éghirlap kétishige yol qoymasliqimiz kérek idi. Bizdek yashlarning qilalaydighinimiz nahayiti cheklik dep qaraymen, lékin shuninggha ishinimenki, dölitimiz bu musulmanlarni qutuldurushqa qandaq yardem qilishni bilidu, mesilen, tijaretni toxtitish yaki xityni “Way maqul, bu ishni özgerteyli” déguzeligüdek bir ish qilalaydu, dep qaraymen. Chünki axirqi hésabta rehberler yenila hoquq we pulgha hemmidin bekrek köngül bölidu. Shunga men shuni démekchimenki, eger ularning tilida sözleshke toghra kelse, undaqta, biz uni heqiqeten oxshimaydighan shekilde qilimiz.

Muxbir: siz qandaq bolup ijtima'iy taratqulardin paydilinip, Uyghurlarning weziyitini muzakire qilishni oylap qaldingiz?

Xena: men TikTok ning xitay igidarchiliqidiki shirket ikenlikini bilimen. Gerche TikTok ta nurghun egeshküchilirim bolsimu, lékin bu shirketning dawamliq men yollighan sinlarni öchüriwetkinige qarighanda, ularning méni yaqturmaydighanliqini hés qilishqa bashlidim. Shuning bilen özümning qanchilik iqtidarim barliqini sinap baqmaqchi boldum. Könglümde TikTok ta nahayiti köp egeshküchüm bar tursa ishni yenila shu yerdin bashlimaymu, dep oylidim. Shuning bilen uchur tarqitishqa bashlidim. Yollighan sinlarning öchürülidighanliqini bilip turupmu taki shu sinlar taki öchürülgiche qayta-qayta yollawerdim. Chünki nurghun kishilerning, bolupmu yashlarning bu epni yaxshi körüp qollinidighanliqini bilettim. Bu del özgirishning menbesi bolushi mumkin idi.

Muxbir: siz yollighan sinlarniTik Tok qanche qétim öchürüwetti?

Xena hesen: men töt qétim yollidum. Aldinqi üch qétimda qara renglik ilip cheklep qoyghachqa, körülüsh qétim sani nöl boldi, TikTok bashqurghichiliri herqandaq sinni közdin kechürmigüche, betke chiqarmaydu. Shundaq qilip birinchi qétim yollighan sinni öchürüwetti, andin üchinchi we tötinchisinimu öchürüwetti. Emma ikkinchi sinni, kem dégende 12 adem körüptu. Xudagha shükri, u xéli diqqet qozghidi.

Muxbir TikTok: hésabatingiz tosuwétilgen yaki cheklen'gen ehwallar yüz bérip baqtimu?

Xena hesen: nurghun qétim. Emma men her qétim hökümet yaki siyaset toghrisida sözlisem, ular adette bu sinlarni öchürüwétidu. Ular neq meydan sin tarqitishimni menggülük cheklidi. Körsetken sewebi bezi belgilimilerge xilapliq qiptimishmem. Shu seweb hésabimni köp qétim birer heptidek cheklep qoydi, shunga nurghun sinlirim öchürüldi.

Muxbir: undaqta, siz muweppeqiyetlik halda Uyghur mesilisi toghrisidiki sinni yollighandin kéyin, egeshküchiliringizning inkasi qandaq boldi?

Xena hesen: méning körginim, manga kelgen inkaslarning köpinchiside kishilerning bu mesilini bilmeydighanliqi déyilgen. Manga nurghunlighan inkaslar keldi shundaqla xet sanduqummu inkaslargha toshup ketti, yash ösmüler we balilardin kelgen inkaslarda Uyghurlargha yardem qilishni xalaydighanliqini, lékin qandaq yardem qilishni bilmeydighanliqini éytishiptu. Ular inkaslirida mendin Uyghurlargha qandaq yardem berse bolidighanliqini soraptu.

Muxbir: Uyghurlar üchün sözleshni néme üchün muhim dep qaraysiz?

Xena hesen: eger a'iliringizdikilerdin bireri yaki siz köngül bölidighan ademdin bireri ashu lagérlargha qamalghan bolsa, sizmu bashqilarning siz üchün awaz chiqirishini arzu qilghan bolattingiz. Men u lagérlarda tutulghan hichkimni tonumaymen. Lékin men bu sinni tarqatqandin kéyin nurghun kishilerning “Newre tughqanlirim ashu jaza lagérlirida. Dadam lagérgha élip kétilgenliktin men körmigili nechche yil boldi. . .” dégendek uchurlar kélishke bashlidi. Men yollighan u sinlarning rast shundaq a'ilisidikiler lagérlargha solan'ghan, ziyankeshlikke uchrighuchilar teripidin körülüshi manga qattiq tesir qildi. Shunglashqa men qanche köp kishiler bu mesilige köngül bölse, bundaq sinlarni téximu keng tarqatsa, choqum birer özgirish bolidu, dep oylaymen.