“Kowid” mezgilide Uyghur élidiki doxturxanilarda dora yétishmeslik kélip chiqqan

Xitay hökümiti 24-noyabir ürümchide yüz bergen paji'elik ot apiti keltürüp chiqarghan keng kölemlik naraziliq herikitining bésimida, 7-dékabirdin bashlap özlirining “Kowid” cheklimisini bikar qilghanidi. Shuningdin buyanqi künlerde xitayda ghayet zor kölemlik wirus wabasi qayta yamrap, kishiler sarasimige chüshken.

Xitaydin tarqiliwatqan ijtima'iy alaqe wasitiliridiki uchurlardin qarighanda, nurghun jaylarda ilgiri dukanlarda yémek-ichmek qurutulush körün'gendek bu nöwet qisqa waqit ichide dorixanilarda bolsa qizitma qayturush dorisi, yötel we bashqa zukam dorilar qurutulghan. Hetta ijtima'iy alaqe uchurlirida maska we dorilarning bahasi nechche hesse örlepla qalmastin belki bularning pütkül xitaydiki dorixanilarda qisliqi kélip chiqqanliqi, hetta “Qurup ketken” liki xewer qilinmaqta.

Xitay hökümiti omrikon wirusi tüpeylidin ölgen tunji kishi heqqidiki xewerni 19-dékabir élan qilghan bolsimu, emeliy sanning buningdin bekla köp ikenliki heqqide uchurlar otturigha chiqmaqta. Halbuki xitay hökümiti Uyghur diyarida bolsa yuqumning nölni saqlap kéliwatqanliqidin bashqa xewer élan qilmay kelmekte. Emma ijtima'iy taratqulardin doxturxanilarning bimarlargha tolup, kariwat yétishmeslik ehwallirining omumyüzlük yüz bériwatqanliqi ashkarilinip kelmekte.

Xitaydiki wirus wabasining yéqin kelgüside pütkül xitayni qaplaydighanliqi, buningda az dégendimu xitay nopusining 60 pirsenti wirus bilen yuqumlinip bir milyonche kishining ölüsh éhtimalliqi barliqi xelq'araliq axbaratlarning bash téma xewirige aylan'ghanidi.

Blumbérg xewerliri tori bolsa 14-dékabirdiki xewiride, xitayda her bir milyon ademdin 684 kishining yuqumdin ülüshi mumkinliki, buning bir milyard 410 milyon nopusi bolghan xitayda, 964 ming 400 ademning ülüshi mumkinliki perez qilin'ghanidi.

Bu wabaning keltürüp chiqarghan ensizliki xitay puqraliri arisida yene bir ijtima'iy apetke seweb bolghan yeni, “Nyu-york waqti” gézitining 20-dékabirdiki xewiride éytilishiche, xitaydiki milyonlighan kishiler zukam dorisidin tartip qizitma qayturush dorisighiche bolghan dorilarning yétishmesliki tüpeylidin patiparaqchiliqqa chüshüp qalghan. Hökümet da'irilirining “Yéngi wirus wabasini kontrol qilish qiyin bolup, uning aqiwiti mölcherligüsiz derijide éghir bolushi mumkin” dégen sözliri ashkara élan qilin'ghandin kéyin bu xil qorqunch téximu köp kishilerde wehime peyda qilip, kishiler dorilarni köplep sétiwélishqa bashlighan. Bu bazar éhtiyajini körgen dora sodigerliri payda élish meqsitide, dorilarning bahani hessilep örletken.

Xewerlerde déyilishiche buning bilen hazir xongkong we teywendiki xitaylar bes-beste özliri turushluq jaylardin bu xildiki dorilarni sétiwélip xitaydiki uruq-tughqanlirigha we dostlirigha ewetishke bashlighan.

Yéqinqi künlerde ijtima'iy taratqularda Uyghurlar tarqatqan, emma biz téxi delillimigen bezi qisqa widiyolardin, Uyghur élidiki doxturxanilarningmu bimarlar bilen toshup, qizitmisi örlep aghriwatqan kichik balilar, qéri-yash hemmining sa'etlep dawalinishni kütüwatqanliqi ipadilinidu.

Kéchiche qizip aghriwatqan 3 yashlardiki balisining nalisigha chidimighan bir Uyghur atining tarqatqan shundaq bir widiyosida, u balisini Uyghur diyaridiki melum bir doxturxanigha élip kélip sa'etlerche saqlapmu dawalashqa érishelmigenliki, doxturlarning balisigha “Qizitma chüshüridighan okulni tengshewatimiz” dep qoyup sa'etlep saqlitiwatqanliqi, emma yene bir tereptin bolsa, özining arqisida öchirette turuwatqan xitaylarning bolsa arqa-arqidin asanla dawalashqa ige qiliniwatqanliqidek, Uyghur bimarlarning doxturxanidimu ayrimichiliq we adaletsizlikke uchrawatqanliqi ipadilen'gen.

Ashkarilan'ghan bu widiyolar ejeba Uyghur diyaridiki doxturxanilardimu dora yétishmeslik kélip chiqiwatamdu? dégen so'al peyda qilidu. Bu heqte Uyghur diyaridiki amma we doxturxanilardin

Téléfon arqiliq ehwal igileshke tirishtuq. Ürümchi yéngi sheher rayonidiki bir xitay a'ilisige téléfon ulandi. U ürümchidimu doxturxanilargha körünüp qiyin boluwatqanliqini öziningmu endishiliniwatqanliqini mundaq sözlep berdi: “Doxturgha baralmaymiz, hazir 39,40 gradus etrapida qiziwatliqi ikki kün boldi, kéchide doxturxanigha bérip 6 sa'et saqlapmu kürünelmey qaytip keldim. Uning üstige alahide ehwal boluwatqan bu mezgilde doxturgha baralmighanni az dep dorimu tapqili bolmighandin öyde bar dorilarning hemmini yighip amal qiliwatimiz. Bu qétimqining késellik alamitimu unche éniq melum bolmaydiken, shunga bekmu endishe qiliwatimen”.

Ürümchi shehiridiki asasliq doxturxanilardin birining balilar bölümige téléfonimiz ulandi. Bir praktikant doxtur so'allirimizgha jawab bérip, bu doxturxanidimu bimarlarning tuyuqsiz köpiyip ketkinini, emma kariwat we dorilarning yétishmeslik mesilisi körülgenlikini éytti. Uning éytishiche, tuyuqsiz partlighan wabagha ammining teyyarliqi bolmighachqa, jiddiyliship asasliqi “布洛芬或对乙酰氨基酚”, yeni “Ibuprofen” gha oxshash qizitma chüshürüsh we yötel, zukam dorilirini éhtiyajdinmu köp sétiwéliwatqanliqi seweblik doxturxanilardimu dora yétishmeslik kélip chiqmaqtiken.

Yene bir xitay séstraning qarshi tereptin gep sorishi bilen bu téléfonimiz üzüp qoyuldi.

Biz xitay nopusi 75 pirsenttin artuq ürümchide körülgen dora qehetchilikining tesiri, xitay nopusi azraq bashqa jaylardimu boluwatamdu-yoq buni bilish üchün ghuljining melum nahiyelik ambulatoriyesige qilghan téléfonimizgha bir yash séstra jawab berdi. Umu ürümchi qatarliq jaylarda xitaylar dorilarni köplep sétiwélip ichkirige ewetiwatqanliqi seweblik doxturxanilardimu dora tügeptu dep anglighanliqi we shunga imkaniyetning bariche jiddiy ehwalgha teyyarliq körüwatqanliqini bildürdi.

Yéqinqi künlerde Uyghur diyaridimu omumyüzlük körülüwatqan dora qehetchilikining Uyghur diyaridiki xitaylarnimu endishige séliwatqanliqi, Uyghur diyarida dora yétishmeslikke emeliyette ichkiride dorilarning bahasi örlep tapqili bolmasliq kélip chiqqandin kéyin Uyghur diyarida dorilarning xitay ahaliliri teripidin ichkiridiki uruq-tughqan, tonush bilishlirigha köplep yolliniwatqanliqi seweb bolghanliqi ashkarilanmaqta.

Xitaydiki xawken qisqa widiyo hembehirlep supisida, 18-dékabir bir xitay ayal “Köpchilik shinjangdin dorilarni ichkiri ölkilerge ewetmenglar!” namliq muraji'etname élan qilghan.

Uning déyishiche, yéqinda xitay hökümiti kowid cheklimisini bikar qilghandin kéyin körülgen tuyuqsiz wabagha qarshi xitayda amma biraqla sarasimige chüshüp, ilgiri yémek-ichmekni bulighan'gha oxshash dorixanilardiki dorilarni taliship élip tügetken. Buning bilen qizitma chüshürüsh doriliri, maskilarning bahasimu hessilep örligen. Emdila 100 kündin artuq qamaldin qutulghan ürümchidiki ammigha nisbeten, téxi erkinliktin huzur élishqimu ülgirelmey qaytidin yuqumlinishqa bashlighan. Emma dorixanilarda dorilarning tügep ketkenlikini körüp endishige chüshken.

Uning déyishiche yene, uzun mezgil öylerge solan'ghan halette esli ürümchide dora qalmasliq intayin ejeblinerlik ish bolup, uning éniqlishiche, eslide ürümchige asasen dorilar ichkiridiki dora zawuti we shirketliridin teminlinidighan bolup, hazir, ichkiridin kelgen dorilar kishiler teripidin yene ichkiri xitaygha jiddiy pochta arqiliq qayturuluwatqaniken. U, bu widiyoluq muraji'itining axirida buning bilen Uyghur diyaridiki dawalinish we dorigha heqiqiy éhtiyajliq kishilerning hayati xewp astida qalidighanliqini agahlandurup, dora qimmetligen peytte payda élishni közlep we yaki sarasimidin dorilarni qurutuwatqan kishilerni emdi dorilarni Uyghur rayonidin ichkiri ölkilerge ewetmeslikni jiddiy chaqirghan.

Xewerlerde déyilishiche gerche dunya boyiche qizitma qayturush dorisi, zukam dorisi qatarliqlarning üchtin biri xitayda ishlepchiqirilidighan bolsimu éhtiyajning birdinla ghayet zor derijide éshishi tüpeylidin bu dorilarni pul xejlepmu tapqili bolmas bolup ketken. Lékin, Uyghur diyaridin dorilarning xitaygha toshulup jiddiylik körülgenliki we xitayda dora yétishmesliki kélip chiqiwatqanliqi keng otturigha chiqiwatqanda xitay xewerler tori 21-dékabir küni “Qeshqerde dorilar toluq, bahasi muqim” dep, qeshqerde dora jiddiyliki, yétishmesliki hetta qimmetliship ketkenliki mesilisi mewjut emeslikini xewer qilip tarqatti.