Әнглийәлик ютубер көргән тақақлиқ мәсчитләр вә роза тутуш чәкләнгән уйғурлар вәзийити диққәт қозғиди

Йеқинда ютуп қанилида “Блакмән да ниң саяһити” намида, африқа қенидики әнгилийәлик мусулман ютубирниң хитай саяһити тәсвирләнгән бирқанчә парчә видийоси арқа-арқидин елан қилинип қизиқиш қозғиған. Болупму униң “мән хитайдики әң талаш-тартиш қозғиған шәһәрни зиярәт қилдим” мавзуси қоюлған 1 саәт 7 минутлуқ зиярәт хатирисидә, униң үрүмчи зиярити мәзгилидә, пешим намизи оқуш үчүн, җамаәткә очуқ болған бирму мәсчит тапалмиғанлиқи, уйғурларниң униңға мәсчитләрниң тақақ икәнликини билдүргәнлики вә униңдин бундақ соалларни соримаслиқни агаһландурғанлиқи һәққидики көрүнүшләр әкс әттүрүлгән. Бу син филими тарқалғандин кейинки бирқанчә күн ичидила зиярәт қилиниши 580 миң қетимдин ешип кәткән.

Әнглийәлик мусулман ютубир тәрипидин 3-айниң 9-күни йәни рамизан мәзгилидә ютуп ториға йолланған бу син филими, чәт әлләрдә уйғурлар әң көп зиярәт қилидиған фәйсбок қатарлиқ иҗтимаий таратқулардиму қисқа филим шәклидә кәң тарқилип, уйғур җамаити арисида күчлүк ғулғула қозғиған.

3-Айниң 1-күнидин башлап дуня мусулманлириниң бир айлиқ рамизан ейи башланған болсиму, әмма уйғур елидә уйғурларға нисбәтән роза тутуш чәкләнгән болуп, рамизан мәзгилидә уйғур әр-аяллириниң өстәң чепиш, парник тазилаштәк бикарлиқ һашарға селиниватқан син көрүнүшлириму көпләп тарқилишқа башлиған иди.

Бу көрүнүшләрдин радийомиз тәрипидин дәлилләнгән әһваллардин, қәшқәрниң пәйзиват наһийәсидики уйғурларниң һәр күни чүшлүк тамақ йегән көрүнүшини мәһәллә комитетиға йоллашқа мәҗбур қилиниватқанлиқи ашкариланғаниди.

Уйғурларниң барғанчә чәклиниватқан диний етиқад паалийәтлири йиллардин буян чәт әлләрдики уйғур тәшкилатлири вә вәзийәт анализчилириниң җиддий диққәт қиливатқан вә қаттиқ әйиблиниватқан мәсилиләрниң бири иди.

Дуня уйғур қурултийиниң рәиси турғунҗан алавудун әпәндиниң радийомизға билдүрүшичә, хитай һөкүмитиниң уйғурларни нишан қилған ирқий қирғинчилиқ сияситидә, уйғурларниң ислам диний етиқади бойичә мәсчитләргә кирип намаз оқуш, роза тутушқа охшаш диний етиқад паалийәтлири йиллардин буян қаттиқ чәклинип, нуқтилиқ бастуруш обйектиға айланған.

Турғунҗан алавудун әпәнди йәнә, хитай һөкүмитиниң бу йиллиқ рамизан мәзгилидики чәклимилириниң алдинқи йиллардикидинму қаттиқ болуватқанлиқини билдүрүп, дуня уйғур қурултийиниң бу һәқтә мәхсус баянат тәйярлаватқанлиқиниму әскәртип өтти.

Униң тәкитлишичә, бу вәзийәт әсли дуняниң җиддий диққәт нәзиридә болуши керәк болсиму, әмма хитай билән болған сода вә иқтисадий мәнпәәтни үстүн көрүватқан бир қисим дөләт һөкүмәтлири, болупму мусулман дөләтлири мусулман дунясиниң бир парчиси болған уйғурларниң хитай һөкүмитиниң ирқий қирғинчилиқида зулум тартиватқан реал вәзийитини бир чәткә қайрип қоймақтикән.

Һалбуки ню-йорктики туңган анализчи ма җү әпәндиниң билдүрүшичә, дәл бир қисим дөләт һөкүмәтлириниң болупму мусулман дунясиниң уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқ вә диний етиқад җәһәттә учраватқан бастуруш вәзийитигә сүкүт қилиши билән хитай һөкүмитиниң йиллардин буян уйғурларға йүргүзүп келиватқан бастуруши вә диний етиқад җәһәттики чәклимилири нөвәттә пүткүл хитай миқясиға қарап кеңийишигә сәвәб болмақта икән.

Ма җү әпәнди сөзидә, бу йил 4-марттин 9-мартқичә бейҗиңда ечилған “хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийи” вә “сиясий кеңәш йиғини” ни нәқил алди. Униң билдүрүшичә, аталмиш аз санлиқ милләт вәкиллири арисида уйғурлар, түркий хәлқләр вә туңганлардин талланған диний затлар болсиму, әмма уларниң диний ибадәтлири үчүн илгирики йилларда көрүнүш үчүн болсиму ечип берилидиған бейҗиңдики “ниюҗие мәсчити” ниң бу йил ремонт қилиниш намида тақақ икәнликини, сиясий кеңәш йиғиниға қатнашқан вәкилләрдин мусулман диний затлар үчүн рамизан ейиға тоғра кәлгән йиғинларда, илгирики йилларда мәхсус тәйярлинидиған зоһурлуқ вә иптарлиқ тамақларниңму бу йил тәйярланмиғанлиқи ашкариланғанлиқини билдүрди.

Юқириқи аваз улинишидин тәпсилатини аңлайсиләр.