En'gliyelik yutubér körgen taqaqliq meschitler we roza tutush cheklen'gen Uyghurlar weziyiti diqqet qozghidi

Yéqinda yutup qanilida “Blakmen da ning sayahiti” namida, afriqa qénidiki en'giliyelik musulman yutubirning xitay sayahiti teswirlen'gen birqanche parche widiyosi arqa-arqidin élan qilinip qiziqish qozghighan. Bolupmu uning “Men xitaydiki eng talash-tartish qozghighan sheherni ziyaret qildim” mawzusi qoyulghan 1 sa'et 7 minutluq ziyaret xatiriside, uning ürümchi ziyariti mezgilide, péshim namizi oqush üchün, jama'etke ochuq bolghan birmu meschit tapalmighanliqi, Uyghurlarning uninggha meschitlerning taqaq ikenlikini bildürgenliki we uningdin bundaq so'allarni sorimasliqni agahlandurghanliqi heqqidiki körünüshler eks ettürülgen. Bu sin filimi tarqalghandin kéyinki birqanche kün ichidila ziyaret qilinishi 580 ming qétimdin éship ketken.

En'gliyelik musulman yutubir teripidin 3-ayning 9-küni yeni ramizan mezgilide yutup torigha yollan'ghan bu sin filimi, chet ellerde Uyghurlar eng köp ziyaret qilidighan feysbok qatarliq ijtima'iy taratqulardimu qisqa filim sheklide keng tarqilip, Uyghur jama'iti arisida küchlük ghulghula qozghighan.

3-Ayning 1-künidin bashlap dunya musulmanlirining bir ayliq ramizan éyi bashlan'ghan bolsimu, emma Uyghur élide Uyghurlargha nisbeten roza tutush cheklen'gen bolup, ramizan mezgilide Uyghur er-ayallirining östeng chépish, parnik tazilashtek bikarliq hashargha séliniwatqan sin körünüshlirimu köplep tarqilishqa bashlighan idi.

Bu körünüshlerdin radiyomiz teripidin delillen'gen ehwallardin, qeshqerning peyziwat nahiyesidiki Uyghurlarning her küni chüshlük tamaq yégen körünüshini mehelle komitétigha yollashqa mejbur qiliniwatqanliqi ashkarilan'ghanidi.

Uyghurlarning barghanche chekliniwatqan diniy étiqad pa'aliyetliri yillardin buyan chet ellerdiki Uyghur teshkilatliri we weziyet analizchilirining jiddiy diqqet qiliwatqan we qattiq eyibliniwatqan mesililerning biri idi.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi turghunjan alawudun ependining radiyomizgha bildürüshiche, xitay hökümitining Uyghurlarni nishan qilghan irqiy qirghinchiliq siyasitide, Uyghurlarning islam diniy étiqadi boyiche meschitlerge kirip namaz oqush, roza tutushqa oxshash diniy étiqad pa'aliyetliri yillardin buyan qattiq cheklinip, nuqtiliq basturush obyéktigha aylan'ghan.

Turghunjan alawudun ependi yene, xitay hökümitining bu yilliq ramizan mezgilidiki cheklimilirining aldinqi yillardikidinmu qattiq boluwatqanliqini bildürüp, dunya Uyghur qurultiyining bu heqte mexsus bayanat teyyarlawatqanliqinimu eskertip ötti.

Uning tekitlishiche, bu weziyet esli dunyaning jiddiy diqqet neziride bolushi kérek bolsimu, emma xitay bilen bolghan soda we iqtisadiy menpe'etni üstün körüwatqan bir qisim dölet hökümetliri, bolupmu musulman döletliri musulman dunyasining bir parchisi bolghan Uyghurlarning xitay hökümitining irqiy qirghinchiliqida zulum tartiwatqan ré'al weziyitini bir chetke qayrip qoymaqtiken.

Halbuki nyu-yorktiki tunggan analizchi ma jü ependining bildürüshiche, del bir qisim dölet hökümetlirining bolupmu musulman dunyasining Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we diniy étiqad jehette uchrawatqan basturush weziyitige süküt qilishi bilen xitay hökümitining yillardin buyan Uyghurlargha yürgüzüp kéliwatqan basturushi we diniy étiqad jehettiki cheklimiliri nöwette pütkül xitay miqyasigha qarap kéngiyishige seweb bolmaqta iken.

Ma jü ependi sözide, bu yil 4-marttin 9-martqiche béyjingda échilghan “Xitay memliketlik xelq qurultiyi” we “Siyasiy kéngesh yighini” ni neqil aldi. Uning bildürüshiche, atalmish az sanliq millet wekilliri arisida Uyghurlar, türkiy xelqler we tungganlardin tallan'ghan diniy zatlar bolsimu, emma ularning diniy ibadetliri üchün ilgiriki yillarda körünüsh üchün bolsimu échip bérilidighan béyjingdiki “Niyujié meschiti” ning bu yil rémont qilinish namida taqaq ikenlikini, siyasiy kéngesh yighinigha qatnashqan wekillerdin musulman diniy zatlar üchün ramizan éyigha toghra kelgen yighinlarda, ilgiriki yillarda mexsus teyyarlinidighan zohurluq we iptarliq tamaqlarningmu bu yil teyyarlanmighanliqi ashkarilan'ghanliqini bildürdi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.