Корлада түрмигә сиғмиған бир қисим уйғурларниң җаза муддитини сиртта өтәватқанлиқи ашкариланди
2020.08.17
Радийомизға кәлгән бир инкаста корлада даириләрниң лагерларни ихчамлаш үчүн лагеридикиләр үстидин җаза һөкүми елан қилип түрмиләргә йоллаватқанлиқи, әмма мәһкумлар саниниң көплүки сәвәбидин түрмиләргә сиғмайватқанлиқи мәлум қилинған иди. Мухбиримизниң телефон зиярәтлири давамида корладики бир коча башқармисидин лагерға елип кетилгәнләрдин 25 кишиниң 3 йиллиқтин кесилип, җазасини 5 йилдин кейин иҗра қилиш үчүн қоюп берилгәнлики ашкариланди. Қанун саһәсидики уйғур көзәткүчиләр, хитай қанунида адәттә җаза муддитини кечиктүрүшниң пәқәт өлүм җазалири үчүнла чиқирилидиғанлиқини тилға елип, корладики бу җазаниң түрмиләрдә бош орун қалмиғанлиқиниң аламити икәнликини илгири сүрди
Вәзийәттин хәвәрдар кишиләрдин бириниң радийомизға инкас қилишичә, даириләр корлада лагерларни ихчамлаш үчүн лагердики зор бир түркүм тутқунлар үстидин җаза һөкүми чиқирип түрмиләргә йоллиған. Лагердики кишиләрниң көплүки сәвәбидин, топ-топ һаләттә йолланған бу мәһкумларға түрмиләрдиму орун қалмиған. Нәтиҗидә җазаси нисбәтән йеник болған бир қисим кишиләр җазасини кечиктүрүп иҗра қилиш үчүн шәртлик һалда қоюп берилгән. Өз аилисидә йетип-қопуштин башқа әркинлики болмиған бу кишиләр, үстидики назарәтниң күчлүклүки сәвәбидин иш тепиш, йәни тирикчилик қилишта зор қийинчилиққа дуч кәлгән.
Биз бу инкас тоғрилиқ корладики һәр дәриҗилик сиясий-қанун органлиридин мәлумат соридуқ. Корладики бир коча башқармисиниң сақчи хадими бу башқармидин25 кишиниң бу йилниң бешида шәртлик қоюп берилгәнлики вә қәрәллик һалда мәзкур сақчи понкитиға өзини мәлум қилип туридиғанлиқини ашкарилиди. Дейилишичә, бу 25 киши лагердики мәзгилидә 3 йиллиқ кесилип җазасини 5 йил кейин иҗра қилишқа буйрулған. Әмма мәзкур хадим бу башқармидин қанчилик кишиниң лагерға елип кетилип, қанчиликиниң түрмигә йолланғанлиқи вә қанчиликиниң лагерда қәп қалғанлиқи һәққидики соалимизға җаваб берәлмиди.
Радийомизға кәлгән мәзкур инкаста корлада йеқинқи мәзгилләрдә лагерлар саниниң төттин биргә чүшкәнлики, әмма түрминиң бирдин төткә көпәйгәнлики баян қилинған. Телефонимизни қобул қилған мәзкур сақчи хадими корлада нөвәттә лагердин бири барлиқини ейтти, әмма у түрмидин қанчиси барлиқи һәққидики соалимизға җавабән лагер вә түрмиләр һәққидә бундақ тәпсилий мәлумат берәлмәйдиғанлиқини баян қилди.
Биз мәзкур сақчи хадимидин тәвәликидики 25 мәһкумниң немә үчүн җазасини түрмидә иҗра қилмастин, бәлки сиртта иҗра қилидиғанлиқини сориғинимизда, у бу һәқтә тәпсилий мәлумат берәлмиди. Әмма у бу мәһкумларниң түрмигә сиғмиғанлиқи үчүн җазасини сиртта өтәватқанлиқини инкар қилмиди.
Нөвәттә норвегийәдә яшаватқан сабиқ адвокат бәхтияр өмәрниң баян қилишичә, хитайда җазани кечиктүрүп иҗра қилиш иши адәттә өлүм җазасиға һөкүм қилинғанлар үчүн қоллинилидикән. Бу җазаниң қисқа муддәтлик кесилгәнләр үчүнму берилиши бир ғәлитә әһвал болуп, бу бәлким нөвәттә лагер тутқунлирини бир тәрәп қилишта түрмә йетишмәсликниң нәтиҗиси болуши мумкин икән. Бәхтияр әпәнди йәнә лагер тутқунлири арисида қоюп берилгән бу аз сандики кишиләрни лагер сиртидиму қорқутуп туруп идарә қилиш үчүн мәзкур җаза түрини йолға қойғанлиқ еһтималлиқини оттуриға қойди. Шиветсийәдә яшаватқан сабиқ сақчи йолвас әпәндиму бу темида бәхтияр әпәнди билән охшаш қарашни илгири сүрди.
“бәйду” учур амбирида көрситилишичә, корла шәһириниң омумий нописи 550миң әтрапида болуп, униң 30пирсәнткә йеқинрақини уйғурлар тәшкил қилидикән. Йеза-базар, бир деһқанчилиқ мәйдани вә 5 коча башқармисидин тәшкил тапқан корладики һәр бир коча башқармисида 50 миң әтрапида киши олтурушлуқ икән. Мана бу милләтләр нисбитини көздә тутқан юқириқи икки көзәткүчи мәзкур 25 мәһкум нопуслуқ болған корла йеңишәһәр коча башқармисида уйғур нопусиниң 10-15 миңчә икәнлики вә булардин 2-3 миңчә кишиниң лагерда икәнликини пәрәз қилиду.