Uyghur élining diniy weziyiti: 150 kishilik meschitte 4 namazxan, Uyghur meschitte tunggan imam

Xitay da'iriliri xelq'ara tenqidlerge jawaben, Uyghur élida diniy weziyetning normallashqanliqini izchil halda bazargha salmaqta. Muxbirimizning bu heqte élip barghan téléfon ziyaretliri dawamida, korladiki 150-200 kishilik bir meschitte 4 la kishining namaz oquwatqanliqi؛ ghulja nahiyesidiki bir Uyghur meschitide  teweliktin Uyghur “Diniy zat” tépilmighanliqi üchün, tun'gan imamning xatipliq qiliwatqanliqi ashkarilandi. Töwende muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqte teyyarlighan programmisi diqqitinglarda bolidu.

Xitay da'iriliri xelq'ara jama'etning éghir tenqidige uchrighandin kéyin, 2017‏-yili ewjige chiqqan diniy basturushlirini 2020‏-yildin bashlap, belgilik derijide yumshatqan we buning körünüshi süpitide ilgiri taqiwetken bir qisim meschitlerni namazxanlar üchün achqan idi. Bu atalmish “Yumshash”qa gerche ikki yildin éship qalghan bolsimu, xitayning siyasitige qarita pütünley ishenchini yoqatqan jama'et, meschitlerge kirishtin özini tartqanliqi melum.

Korladin téléfon ziyaritimizni qobul qilghan bir saqchi xadimining ashkarilishiche, da'iriler kishilerning din'gha étiqad qilish we qilmasliq hoquqi barliqi  tekitlen'gen mexsus bir uqturushni chüshürgen. Da'iriler bu arqiliq, jama'etni  meschitlerni bosh qoymasliqqa ündep baqqan bolsimu, emma ahaliler mezkur uqturushqa qarita héchqandaq inkasta bolmighan. Netijide mezkur saqchi bashquriwatqan teweliktiki 150-200 kishilik bir meschitke bir mehellidin birdin kishi bolup, peqet 4-5 che kishi her jüme  namizighila kelgen.

Xitay da'iriliri yéqinda xoten wilayiti hazirlighan bir teshwiqat sehniside, xotendiki meschitlerdiki eslihelerning yéngilan'ghanliqi, güzel meschit muhitining téximu köp kishilerning meschitke kélishige türtke bolghanliqi xewer qilin'ghan. Ilgiri xoten qaraqashtin igiligen bir uchurimizda, yawa yézisida 2017‏-yilining béshidila diniy zatlarning 60 pirsenti késlip bolghanliqi ashkarilighan idi.

Melum bolushiche, bu weziyet ghuljada téximu éghir bolup, qamal mezgilide acharchiliq sewebidin ölüm hadisiliri köpeygende, jesetler toplinip ekitilishtin awwal, bezi a'ililerge méyitning namizini chüshüriwélish pursiti bérilgen bolsimu, etrapda diniy zat bolmasliq, yeni diniy zatlarning mutleq köpchiliki türmilerde bolush sewbidin, méyitni qismen bolsimu diniy yosun boyiche uzitishqa imkan bolmighan.

Ilgiri igiligen bir uchurimizdin melum bolushiche, ghulja shehiri xitaybaziridiki 3 meschitning hemmisila taqalghan. Bu üchidin taxtiyun meschittiki 7 neper meschit hey'itining hemmisila késiwétilgen idi. Bu heptidiki éniqlashlirimiz dawamida, bir kent amanliq mudirining bayanliridin  melum bolushiche, ghulja nahiye qarayaghach yézisidiki Uyghur meschitige jüme namizini oqutush üchün, üch'on xuyzu yézisidin bir tun'gan imam teyinlen'gen.

Ahalilerning inkas qilishiche, mezkur meschittiki jüme namizigha peqet, mehellilerdiki “4 Péshqedem” dep atalghan, teminat jehettin hökümetke béqin'ghan kishiler teshkillik halette bériwatqan iken. Ular tunggan imamning chala Uyghurche sözligen xutbisini chüshinishte qiynalghan we ariliqta hejiwiy yosundiki uqushmasliqlar kélip chiqqan bolsimu, emma jama'et buninggha külüshke yaki naraziliq bildürüshke pétinalmighan.