“4-May yashlar bayrimi” munasiwiti bilen xitay yashliri “Shinjanggha bérish” qa chaqiriq qilin'ghan
2023.05.04

5-Ayning 3-küni, xitayning yashlar bayrimi harpisida “Shinjang géziti” bash obzurchi maqalisi élan qilip, xitay yashlirini ötken esirning 50-, 60-yilliridiki xitay pidayilirining rohidin öginip, “Shinjanggha bérip shinjangni güllendürüshke” chaqirghan we buni xitayning kelgüsi tereqqiyatigha munasiwetlik büyük wezipe dep atighan.
Obzurda mundaq déyilgen: “Aldinqi esirning 50- we 60-yillirida bir türküm xitay yashliri ‛shinjanggha barayli, weten eng éhtiyajliq bolghan jaygha barayli‚ dégen yüksek irade bilen, yük-taqilirini élip, yurt-makanidin ayrilip, tengritaghning jenub-shimalida qumluqni bostan qilish, sheherlerni berpa qilishtek möjizilerni yaratti. Bügün jungxu'a milletlirining ulugh güllinishi-xitay chüshini emelge ashurush üchün özining yashliqini pida qilalaydighan ashundaq iradilik yashlar kérek”.
Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi xitay hökümitining bu chaqiriqigha inkas bildürüp: “Xitay hökümitining buningdiki meqsiti sherqiy türkistandiki mustemlikichilik siyasitini qayta janlandurush” dédi.
Xitay hökümiti meyli 50-, 60-yillarda bolsun yaki “Medeniyet zor inqilabi” mezgilide bolsun, xitay yashliri we eskerlirini türkümlep Uyghur rayonigha mangdurghan bolup, bu mezgilde Uyghur rayonidiki xitaylarning nopusi shiddet bilen köpeygen.
Siyasiy analizchi ilshat hesen ependi, u mezgilde xitay yashlirining özi xalap emes, mejburiy yosunda we teshkillik usulda Uyghur rayonigha barghanliqini bildürdi.
Obzurda qilin'ghan chaqiriqta, 90-yillardin we 2000-yillardin kéyin tughulghan xitay yashlirining “Shinjanggha bérish yolida hergiz arqigha yanmasliqi” küchlük teshwiq qilin'ghan bolup, “Shinjangning ijtima'iy muqimliqi we ebediy eminlikini ishqa ashurush wezipisi her qandaq waqttikidin bek éghir, duch kélidighan qarshiliq, ziddiyet we xeterler her qandaq waqittikidin bek köp” déyilgen hemde xitay yashlirining kökrek kérip chiqip, “Muqimliq xizmitini yaxshi ishlep, xitayche alahidilikke ige zamaniwi shinjang qurup chiqish” üchün özlirini béghishlishi kérekliki alahide tekitlen'gen.
Dolqun eysa ependining bildürüshiche, ichkiri xitayda jan baqalmighan xitay yashliri Uyghur rayonigha bérip pul tapqandin kéyin yene ichkiri xitaygha kétiwatqan ehwalmu mewjut bolup, ularni Uyghur rayonida muqim tutup turush üchün xitay hökümiti ulargha xitay milletchiliki idiyesini singdürüshni dawamlashturmaqta iken.
Bu obzurda yene “Shinjangni tereqqiy qildurush qurulushi” gha töhpe qoshqan xitay yashliridin beziliri misal élin'ghan bolup, “Shinjangning énirgiye, sana'et, yéza igilik téxnikisi saheliride téximu köp tayanch küchliri, memuriyet qatlimida téximu köp yash kadirlar bolushi kérek” dégen telep otturigha qoyulghan.
Bu obzurda omumen xitay yashlirigha “Xitayning istiqbali silerning qolunglarda, bu istiqbalning achquchi bolghan shinjangning kelgüsi silerning qolunglarda” dégen meqset éniq bildürülgen. Bundaq weziyette Uyghur yashlirining aldigha qoyulghan mesile néme? ular néme qilishi kérek?
Ilshat hesen ependining bildürüshiche, Uyghur yashliri awwal bu zéminning heqiqiy igisining özliri ikenlikini bilishi, weten'ge bolghan igidarchiliq, heqdarliq tuyghusini kücheytishi, öz millitini saqlap qélish we tereqqiy qildurush üchün küresh qilishi kérek.
Dolqun eysa ependining qarishiche, wetendiki Uyghur yashliri asarette qalghan ehwalda, chet eldiki Uyghur yashliri intérnét dunyasida bihude talash-tartish bilen waqtini we zéhnini xoratmay, Uyghurlarning nöwettiki jiddiy weziyitini xelq'aragha dawamliq anglitishi, bu milletning irqiy qirghinchiliqtin qutulushi üchün emeliy we ünümlük heriket qilishi kérek.