2017-Yildin kéyin shiddet bilen köpeytilgen xitay oqutquchilar we xitaylashturulghan Uyghur ma'aripi

Muxbirimiz méhriban
2022.05.13
Ma shingruyning “Qanun arqiliq muqimliqqa kapaletlik qilish” ni telep qilishining sewebi we meqsiti Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingruy aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki tarmiqining alahide saqchi qismini ziyaret qildi. 2022-Yili 15-mart.
news.ts.cn

Xitayning “Tengritagh tori”, “Shinjang téliwiziyesi” qatarliq taratqulirining 12-13-may künidiki xewerliride, jenubiy Uyghur rayonidiki oqutquchilar qoshunini yenimu kücheytish, yéza mekteplirining oqutush süpitini téximu yaxshilash üchün, 2022-yili pütün memliket miqyasidin aliy mektepni tügetken oqughuchilarni asas qilghan halda yene bir türküm xitay yashlirining oqutquchiliqqa qobul qilinidighanliqi xewer qilin'ghan.

“Tengritagh tori” ning bu heqtiki xewiride 2022-yili xitay ölkiliridin oqutquchiliqqa qobul qilinidighan yashlarning 16 yashtin 24 yashqiche bolghan yashlar ikenliki, ularning nuqtiliq halda jenubiy Uyghur rayonidiki mekteplerge oqutquchiliqqa we praktika qilishqa orunlashturulidighanliqi bildürülgen.

“Shinjang téliwéziyesi” ning 12-may künidiki xewiride yene, 2017-yili bashlan'ghan “Pida'iylar ma'aripqa yardem bérish”, “Ma'arip arqiliq namratlarni yölesh” yéngi endizisi boyiche, her yili pütün memliketning herqaysi jayliridin Uyghur diyarining jenubigha atalmish “Yardem” üchün kelgen xitay yashlirining Uyghur diyarida “Menggülük yiltiz tartish” üchün qilghan qesemliri alahide xewer qilin'ghan.

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mu'awin re'isi ilshat hesen ependi, Uyghur rayonigha atalmish “Yardem” namida ewetilip yerleshtürülgen xitay köchmenlirige, bolopmu xitay oqutquchilar heqqidiki xewerlerge yéqindin diqqet qilip kéliwatqanliqini bildürdi.

Ilshat hesen ependining qarishiche, atalmish “Gherbiy rayon'gha yardem” yaki “Shinjanggha yardem” namida ewetilgen xitay oqutquchilirining asasliq wezipisi, xitay hökümitining Uyghur diyarini xitay ma'aripi arqiliq xitaylashturushni emelge ashurup, Uyghurlargha yürgüzüliwatqan “Irqiy qirghinchliq” ning muhim parchisi bolghan “Medeniyet qirghinchiliqi” ni ishqa ashurush üchün iken.

Xitay taratquliridin ashkarilinishiche, xitay hökümiti 2017-yilidin kéyin Uyghur rayonida, Uyghur oqutquchilarni shallap, xitay oqutquchilarni köpeytishni shiddet bilen tézletken.

“Tengritagh tori” ning 13-may künidiki xitayche xewiride mundaq diyilgen: “Shinjangda oqutquchilar qoshunini tereqqi qildurush asasliq xizmetlerning biri qilindi. Jenubiy shinjangni nuqta qilip qobul qilin'ghan oqutquchilar yéza mekteplirige ewetildi. Üzlüksiz islahat qilip, ilgiriki nopus we rayon cheklimisi buzup tashlandi, siyasiy-idiyewi sapa mesilisi oqutquchilarni qobul qilishtiki asasiy pirinsip qilindi. Merkizi hökümetning pilani boyiche, aptonum rayonida alahide xizmet orni pilani tesis qilinip, yerlikning öz aldigha pütün memliket miqyasidin oqutquchi qobul qilishi emelge ashuruldi. 2021-Yilghiche pütkül aptonum rayon teweside bingotu'enni öz ichige almighan halda oqutquchilar sani 377 minggha yetküzüldi.”

Xitay hökümiti Uyghur élida 2017-yili bashlighan chong tutqunida, herqaysiy mekteplerde Uyghur oqutquchilar tézlikte shalliwétilish bilen birlikte, Uyghur oqutquchilar yene nuqtiliq tutqun obéyktigha aylan'ghan idi.

Lagir shahitliridin golandiyediki qelbinur sidiq xanim, özi 1990-yildin 2018-yilghiche ishligen ürümchi saybagh rayonluq 24-bashlan'ghuch mektepte, her xil bahanilerde shalliwétilgen we tutqun qilinip lagérlargha qamalghan Uyghur oqutquchilarning ehwalini anglatti.

Amérikadiki chikago uniwérsitétining tekliplik proféssori adwokat téng biyawning bildürüshiche, xitay hökümitining 2017-yilidin bashlap, Uyghur oqutquchilarni her xil bahanilarda tutqun qilip, ularning ornigha xitay oqutquchilarni shiddet bilen köpeytishi, xitay merkizi hökümitining Uyghur milli kimlikini yoqitish, Uyghurlarni xitaylashturush üchün pilanlighan siyasiti iken.

Téng biyaw mundaq dédi: “Méningche, bu aldin'ala pilanlan'ghan we qedemmu-qedem emeliyleshtürülgen siyasiy pilan. Bu hergizmu tuyuqsiz otturigha chiqqan siyaset emes. Buning nurghun yillar igirila pilanlan'ghan siyaset ikenliki melum. Bu yerde bu pilanning ‛yighiwélish lagirliri‚, yeni atalmish ‛qayta terbiyelesh merkezliri‚ bilen birliship ketken, dések bolidu.”

Téng biyaw ependi yene “Medeniyet qirghinchiliqi” mesilisining jiddiy diqqet qozghishi kéreklikini tekitkidi. U sözini dawamlashturup mundaq dédi:

“Xelq'ara jemiyet ‛yighiwélish lagérliri‚ mesilisige nuqtiliq diqqet berdi. Bezi dölet hökümetliri we parlamént ezaliri rayonda ‛érqiy qirghinchiliq‚ yüz bériwatqanliqini bildürdi. Emma uninggha sélishturghanda, til, medeniyet jehettiki yoqitish herketliri yéterlik diqqetke sazawer bolalmidi. Bu yerdiki mesile peqet ‛yighiwélish lagérliri‚ gha qamalghanlarningla hoquqidin mehrum qilinishi bolmastin, belki yesli we bashlan'ghuch mekteplerdiki balilarning ana tilida sözlishish, ana tilida ma'arip terbbiyesi körüsh, öz medeniyitide yashash heqliriningmu yoqitilghanliqi nezerge élinishi kérek.”

Ilshat hesen ependi, Uyghur oqutquchilirini ma'arip sépidin shallawétip, mekteplerde Uyghur balilirini xitay oqutquchilirining terbiyesige tapshurushtiki axiriqi meqsetning, Uyghurlarni til, ma'arip we medeniyet jehette xitaylashturush, pilanliq assimiliyatsiye qilip tügitish siyasitining emeliy ijra qilinishi ikenlikini tekitlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.