Uyghurlarning rohiy azabliri gérmaniye pisxologlirining omumiy qurultiyida otturigha qoyuldi

Gérmaniyediki “Pisxikiliq dawalash we pisxika ilmiy jem'iyiti” ning yilliq omumiy qurultiyi 27-noyabir gérmaniye paytexti bérlinda bashlan'ghan. 30-Noyabirghiche dawamlishidighan bu yighin'gha d u q sabiq re'is dolqun eysa ependi teklip bilen qatniship “Chégra halqighan basturush we uning Uyghur diyasporasigha körsitiwatqan tesiri” dégen témida nutuq sözligen.

U nutqida mundaq bayanlargha orun bergen: “Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan basturush heriketliri peqet xitayning chégrasi bilenla cheklinip qalmidi. Xitayning chégra halqighan basturushliri nazaret qilish, parakendichilik tughdurush, tehdit sélish, bésim qilish we wetendiki a'ile-tawabi'atlirini görüge éliwélish qatarliq qaratmiliqi bolghan istratégiye sheklide ijra qilinip, diyasporadiki Uyghurlargha qorqunch we tehlike peyda qilmaqta” .

Dolqun eysa ependi “Chégra halqighan basturush we uning Uyghur diyasporasigha körsitiwatqan tesiri” namliq nutqi arqiliq muhajirettiki Uyghurlarning rohiy jehettin tartiwatqan azab-oqubetlirini 9 mingdin artuq doxtur, psixolog, siyasetchi, jem'iyetshunas we kishilik hoquq pa'aliyetchisi qatnashqan bu xelq'araliq chong yighinda etrapliq yorutup bergen.

U bügün 29-noyabir küni bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda xitayning irqiy qirghinchiliq jinayetlirining diyasporadiki Uyghurlarning rohiy saghlamliqigha heqiqetenmu éghir zerbiler élip kelgenlikini tilgha aldi.

RFA/Ekrem

Dolqun eysa ependi mezkur nutqida, muhajirettiki Uyghurlarning azab-oqubetlirini özining béshigha kelgen külpetler we öz a'ile-tawabi'atining béshigha kelgen paji'eler hemde d u q yéqinda élip barghan Uyghur ayalliri uchrawatqan rohiy bésimlar toghrisidiki tekshürüsh doklati arqiliq ipadilep bergen bolup, u bu heqtimu qisqiche toxtilip ötti.

U nutqida, sherqiy türkistanda dawam qiliwatqan irqiy qirghinchiliqlarning qurbanigha ayliniwatqan Uyghurlarning derd-elemlirini bayan qilish bilen birge, muhajirettiki Uyghurlar uchrawatqan weyranchiliq, rohi bésim, türlük wehimilerni tilgha élip: “Shundaq bolushigha qarimay, Uyghurlar yenila nahayiti qeyser bir xelq, biz özimizning medeniyiti we diniy étiqadining panahi astida yashawatimiz. Medeniyitimiz bizning ümidlirimizni saqlap qélishqa türtke bolmaqta. Bizning éjil munasiwetlirimiz derdlirimizni ortaqlishish pursetliri bilen teminlimekte. Bular bizning kolléktip jarahetlirimizge dawa bolush rolini oynimaqta” dégen ibarilerge orun bergen.

Myunxén ludwig maksimiliyan uniwérsitétining hemde amérikadiki jons xopkins uniwérsitéti we nyu-york syrak'us tébbiy uniwérsitétining piroféssori, rohiy késellikler mutexessisi tomas shulze ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda Uyghurlarning rohi azabliri toghriliq toxtilip mundaq dédi:

“Men birqanche yildin buyan amérika we yawropadiki Uyghur diyasporasi bilen alaqidar bolup kéliwatimen. Men 1990-yili sherqiy türkistanda ziyarette bolghan chaghlirimda, teklimakan qumluqining shimalidiki yipek yolining tügünide kishini heyran qalduridighan ajayip medeniyetlerni, u qeder güzel sheher we yézilarni, tolimu aliyjanab we pikri ochuq insanlarni körgenidim. Emma ötken 10 yillardin buyan men xitayning Uyghurlargha qiliwatqan ziyankeshliklirige shahit bolup kéliwatimen. Netijide, men tebi'iy halda Uyghur diyasporasi bilen uchriship, ularning azab-oqubetlirini chüshinishke, ularning qandaq derdlerge muptila boluwatqanliqini éniqlashqa, ularning kechmishlirini öginishke bashlidim. Buning bilenla qalmay, nérwa késellikliri ilmi, pisxologiye we rohiy saghlamliqni tetqiq qilidighan bashqa tetqiqatchilar, mutexessisler bilen birliship bir projékitni bashlattim. Bizning bu projékitning (layihening) nishani xitayning qabahetlik zorawanliqliri Uyghurlarda peyda qilghan éghir rohiy azablarni tekshürüsh we dawasini izdesh idi. Biz bu xizmitimizni yéngila bashlap, xitay hakimiyitining Uyghurlarning rohiy dunyasida peyda qilghan bu jarahetlerning neqeder yüksek bir derijige yetkenlikini hés qilduq”.

Tomas shulze ependining Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliqlar we muhajirettiki Uyghurlarning azabliq turmushi heqqide köp melumati bar bolup, u, Uyghurlarning tilidin, medeniyitidin, örp-adetliridin, asare-etiqiliridin mejburiy ayriwétilip, milliy kimlikining yoqilishqa yüz tutuwatqanliqini yaxshi bilidiken.

Dolqun eysa ependi sözining axirida, xitayning chégra halqighan basturushliri we uning muhajirettiki Uyghurlarda peyda qiliwatqan rohiy bésimlirini kespiy pisxologlar we mutexessisler jem bolghan bundaq bir yighinda otturigha qoyushning zor ehmiyetke ige ikenlikini tekitlidi.