Uyghurlarning nopusi heqqidiki eng yéngi kitab

Uyghurlarning nopusi oxshimaydighan menbelerde, oxshimaydighan shekilde körsitilmekte. 2017-Yilidin kéyin Uyghur mesilisining yuqiri kötürülüshi we bezi döletler Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilghandin kéyin, Uyghurlar we bashqa türkiy xelqlerning nopusigha bolghan qiziqishmu kücheymekte. Uyghur millitidin bolghan istatistika mutexessisi dilshat barishchi ependi yazghan “Nopus perez qilish usulliri we sherqiy türkistan nopusining analizi” namliq kitab istanbulda neshr qilindi.

Mezkur kitab istanbuldiki dunya Uyghur qurultiyi wexpisi teripidin neshr qilin'ghan bolup, 9-ayda bésilghan 207 betlik bu kitab 8 babtin terkib tapqan. Bu eser Uyghur éli we Uyghurlarning nopusi mesilisi boyiche birqanche yillar qilin'ghan tetqiqat netijisidin ibarettur.

Türk tilida neshr qilin'ghan “Nopus perez qilish usulliri we sherqiy türkistan nopusining analizi” namliq kitabning aptori dilshat barishchi ependi ziyaritimizni qobul qilip, aldi bilen kitabni yézishtiki meqsiti toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Bezi kishiler sherqiy türkistanning nopusi toghrisida héchqandaq ilmiy tetqiqat élip barmastin aghzigha kelgen sanlarni otturigha qoymaqta. 2020-Yili bezi kishi we teshkilatlar sherqiy türkistan nopusining 30-35-milyon ikenlikini ilgiri sürse, beziliri bolsa 35-40milyon, hetta 45-50 milyon ikenlikini otturigha qoyghan idi. Xitay xelq jumhuriyiti, sherqiy türkistan nopusini 1953-yili 3 milyon 600 mingdin köp, 2020-yili bolsa 11 milyon 600 mingdin köp dep élan qilghan iken. Qisqisi sherqiy türkistanning nopusi toghrisida ilmiy bir jawab tépilmighan, hemme adem xalighanche bir sanni toghra dep qarap otturigha qoyghan. Shunga men sherqiy türkistanning bolupmu Uyghurlarning heqiqiy nopus sanini hésablap chiqip, ilmiy yosunda otturigha qoydum”.

Dilshat barishchi ependi kitabining mezmuni toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Men wetendiki waqtimda 1987-yilidin 1988-yilighiche sherqiy türkistanning tarim wadisidiki balilarning tügep kétish nisbitini éniqlap chiqish pirojéktige qatnashqan, 1988-yilidin 1990-yilighiche sherqiy türkistanning her qaysi wilayet we nahiyelirining ömür körüsh nisbitini hésablash pirojéktige qatnashqanidim. Men 1995-yili chet elge chiqqandin kéyinmu sherqiy türkistanning nopus qurulmisi toghrisida tetqiqat élip bériwatqan, türkiyediki sakarya uniwérsitétida istatistika kespide 14 yilgha yéqin ders bergen bir akadémik bolush süpitim bilen, bu kitabta sherqiy türkistanning 1953-yilidin 2020-yilighiche bolghan nopus sanini éniqlap chiqtim” .

“Sizning istatistikiliq tetqiqatingizgha asaslan'ghanda Uyghur élining nopusi qanche? ” dégen so'alimizgha dilshat barishchi mundaq jawab berdi: “Méning tetqiqatimgha asaslan'ghanda, 2020-yilidiki Uyghurlarning nopusi 17 milyondin artuq, sherqiy türkistandiki bashqa milletlerning nopusi 5 milyondin artuq, xitaylarning nopusi bolsa 15 milyondin artuq” .

Undaqta “Nopus perez qilish usulliri we sherqiy türkistan nopusining analizi” namliq kitabning ilmiy qimmiti néme? mezkur kitabni oqup chiqqan iqtisadshunas, hazir dunya Uyghur qurultiyi wexpisining re'isilik wezipisini ötewatqan abduréshit abdulxemit ependi xitayning burundin tartip Uyghurlarning heqiqiy nopus sanini ashkarilimighan bolghachqa hemme adem özi perez qilghan sanni dep kelgenlikini, bu kitabtiki nopus sanini dilshat barishchi ependi uzun yil ilmiy yosunda hésablap chiqqanliqini, shunga d u q wexpisining neshr qildurghanliqini bildürdi.

Washin'gtondiki Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhakim idris ependi eserning belgilik ilmiy qimmetke ige ikenlikini, tetqiqatchilarning, milletshunaslarning, jem'iyetshunaslarning, ammiwi teshkilat mes'ulliri we siyasetchilerning paydilinishi üchün muhim matériyal ikenlikini bayan qildi.

Istanbuldiki dunya Uyghur qurultiyi teripidin neshr qildurulghan “Nopus perez qilish usulliri we sherqiy türkistan nopusining analizi” namliq kitab heqsiz tarqitilidighan bolup, dunya Uyghur qurultiyi bilen alaqe ornatsa bolidiken.

Dilshat barishchi ependi 1984-yili shinjang uniwérsitétining matématika kespini püttürgendin kéyin, 1992-yilighiche shinjang 1-awghust yéza igilik uniwérsitétida matématika oqutquchisi bolup ishligen. 1995-Yilidin 1998-yilighiche enqerediki hajettepe uniwérsitéti istatistika kespide magistirliq oqughan. 1997-Yilidin 2010-yilighiche türkiyediki sakarya uniwérsitétida istatistika kespide oqutquchiliq qilghan. Türkiyedimu bir qanche pirojéktige qatnashqan.