“уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китаб японийәдә йоруқ көрди

Илһам мәхмут әпәнди токйо шәһиридики сейиро залида өткүзүлгән “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китабни тонуштуруш паалийитидә мәзкур китаб тоғрисида сөзлимәктә. 2023-Йили 9-сентәбир, японийә.

9-Сентәбир күни токйода японийә “асия лбеирал демократик иттипақи кеңиши” намлиқ органниң саһипханлиқида “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китабниң нәшр қилинғанлиқини тәбрикләш паалийити өткүзүлгән. Бу йил 28-авғуст йоруқ көргән бу китабниң аптори, японийә уйғур җәмийитиниң сабиқ рәиси илһам мәхмут болуп, мәзкур китабта униң һаят кәчүрмишлири, җүмлидин униң уйғур диярида өткән өсмүрлүк һәм яшлиқ дәврдики кәчүрмишлири һекайә шәклидә баян қилинған.

Япон тилида йезилип, японийә оқурмәнлиригә сунулған бу китабта, илһам мәхмутниң шәхсий кәчүрмишлири билән бирликтә йәнә, уйғурлар дуч келиватқан зулуминиң түнүгүн яки бүгүн йүз бәргән болмастин, бәлки уйғурлар вәтини хитайниң мустәмликисигә айланған күндин етибарән мәвҗут болуп кәлгәнлики йорутуп берилгән. 10 Нәччә йилдин буян японийәдә уйғурларниң хитайдики қийин әһвалини аңлитип кәлгән илһам мәхмут, муһаҗирәттики уйғурлар арисидила әмәс, бәлки японийәдиму хели дәриҗидә тонулған сиясий паалийәтчиләрниң биридур. У 31 йешида японийәгә кәлгәндин кейин, тойин йокохама университети қанун институтиниң хәлқара сиясәт кәспидә оқуп, магестирлиқ унвани алған. 2008-Йилидин башлап у уйғурлар учраватқан миллий зулумларни японийә һөкүмити вә япон хәлқигә билдүрүш үчүн, һәр саһәләрдә тиришчанлиқ көрситип кәлгән.

Ilham Mexmut teminlidi

Илһам мәхмут әпәнди йеңидин нәшр қилинған “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китаби һәққидә бизгә мәлумат берип өтти. У, уйғурлар дуч келиватқан сиясий бесим вә зулумларни өзиниң иккинчи вәтини болуп қалған японийәгә техиму чүшинишлик вә биваситә аңлитиш үчүн, бу китабини япон тилида язғанлиқини әскәртип өтти. У, өзиниң һаят кәчүрмишлири арқилиқ хитайниң узун йиллардин буян уйғурларға йүргүзүватқан мустәмликичилик сияситиниң ич йүзини ечип көрситишкә тиришқанлиқини, китабни өзиниң йиллардин бери язған хатириси вә топлиған мәлуматлириға асасән аммибаб һәм чүшинишлик қилип язғанлиқини билдүрди.

Илһам мәхмутниң ейтишичә, униң бу китаби японийә “казахи мәдәнийәт амбири” ширкити қармиқидики “қуяш” нәшрияти тәрипидин нәшр қилинған. Мәзкур китабниң нәшр қилинғанлиқини тәбрикләш паалийитигә японийә пайтәхти токйо вә униң әтрапидики шәһәрләрдә яшайдиған, шундақла уйғурларға һесдашлиқ қилидиған японийәлик достлардин 40 қа йеқин киши қатнашқан. Илһам мәхмутниң йеқин дости, шундақла уйғур давасини йеқиндин қоллап келиватқан японийәлик миура котаро (Miura Kotaro) әпәнди мәзкур китабниң ахириға мәхсус хуласә характерлик язма йезип, бу китабқа юқири баһа бәргән.

Ilham Mexmut teminlidi

Миура котаро әпәнди японийәлик обзорчи вә сиясий паалийәтчи болуп, у японийә “асия лбеирал демократик иттипақи кеңиши” ниң баш катипилиқ вәзиписини үстигә алған икән. Миура котаро әпәнди, “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китабниң ахириға язған баһасида, уйғурларниң сиясий паҗиәсиниң әмәлийәттә японийә вә япон хәлқиниң һазир дуч келиватқан шәрқий асиядики сиясий кризиси биләнму мәлум дәриҗидә башлиниши барлиқини; бир милләтниң өз мәдәнийитини қоғдишиниң әмәлийәттә уларниң һаятини қоғдиши билән тәң-баравәр икәнликини тилға алған. У йәнә бу китабниң японийә оқурмәнлиригә японийәниң кәлгүси һәққидиму ойлиниш пурсити беридиғанлиқини тәкитләп өтти. Миура котаро әпәнди мундақ деди:

“илһам әпәнди узундин буян японийә уйғур җәмийитидә җапалиқ ишләп келиватиду. Мән униң билән шу мәзгилләрдин тартип яхши тонушуп һәм дост болуп кәлдим. Илһам әпәндини өз ичигә алған нурғун уйғурлар японийә уйғур җәмийитигә әза болуп, һәр хил усуллар билән уйғур мәсилисини японийәдә тонуштуруп кәлди. Хитай һазир елип бериватқан ирқий қирғинчилиқ пәқәтла уйғурларниң һаятий мәвҗутлуқини йоқитиш болуп қалмастин, бәлки йәнә уйғурларниң тили, диний етиқади, мәдәнийити вә турмуш адитини йоқитишни мәқсәт қилған қирғинчилиқтур. Илһам әпәндиниң бу китабни йезип елан қилиши, япон тиллиқ оқурмәнләрниң уйғурларниң һәқиқий тарихини өгиниши вә уларниң бүгүнки қисмәтлирини чүшинишидә муһим мәнбәләрниң бири болғуси. Бу китаб, уйғур хәлқиниң миллий роһи вә уйғур һаятини давамлиқ қоғдап қелиш роһини намаян қилиду. Мана бу нуқта бу китабниң биринчи нишани болуп, бу китабниң нәшр қилиниши билән илһам әпәнди өзиниң японийәдики дәва һаятиниң муһим бир қәдимини басқан болди. Бу китабта 1980-йилларда илһам әпәндиниң ана юртида өткүзгән балилиқ, яшлиқ кәчүрмишлири баян қилинған. Бу китабта йәнә мәдәнийәт инқилабидин кейинки хитайниң милләтләр сияситидә көрүлгән мәлум дәриҗидики юмшаш нәтиҗисидә уйғурларниң һаятида көрүлгән әркинлик тәлпүнүшлири, шундақла ‛тиәнәнмен вәқәси‚дин кейин башланған тәқипләр реал вәқәләр билән йорутулған. Бу китабни оқуған киши униң бу кәчүрмишлири арқилиқ, әйни дәврдики уйғур җәмийитини чүшинип йетәләйду, дәп қараймән.”

Һазир “японийә вәтән қоғдаш партийәси” гә әза болуп ишләватқан гүлистан әзиз ханим, илһам мәхмут әпәндиниң “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китабини оқуп чиққан болуп, у бу китабниң япон тилида нәшр қилинишиниң әһмийити вә қиммити һәққидә тохтилип өтти.

Такушоку университети япон мәдәнийәт институтиниң тәклиплик профессори, язғучи вә журналист миязаки масахиро (Miyazaki Masahiro) әпәнди илһам мәхмутниң “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ китабини оқуғандин кейинки тәсирати вә баһасини оқурмәнләргә сунған. У баһасида мундақ дәп язған: “биз япон хәлқи уйғур паҗиәсидин немиләрни ибрәт елишимиз керәк? биз окинаваниң ‛уйғур қисмити‚ билән охшаш болуп қелишиниң алдини елиш үчүн, немә қилалайдиғанлиқимизни әстайидил ойлишишимиз керәк.”

Илһам мәхмут әпәнди зияритимизниң ахирида “уйғурумда мениң яшлиқим” намлиқ бу китабиниң давамини йезиш вә нәшир қилиш пилани барлиқини билдүрди. Униң дейишичә, йезилғуси бу китабта униң японийәгә кәлгәндин кейинки һаяти вә сиясий паалийәтлири, японийәликләрниң өзигә қалдурған тәсирати қатарлиқ мәзмунлар баян қилинидикән.