“Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitab yaponiyede yoruq kördi

Ilham mexmut ependi tokyo shehiridiki séyiro zalida ötküzülgen “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabni tonushturush pa'aliyitide mezkur kitab toghrisida sözlimekte. 2023-Yili 9-séntebir, yaponiye.

9-Séntebir küni tokyoda yaponiye “Asiya lbéiral démokratik ittipaqi kéngishi” namliq organning sahipxanliqida “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabning neshr qilin'ghanliqini tebriklesh pa'aliyiti ötküzülgen. Bu yil 28-awghust yoruq körgen bu kitabning aptori, yaponiye Uyghur jem'iyitining sabiq re'isi ilham mexmut bolup, mezkur kitabta uning hayat kechürmishliri, jümlidin uning Uyghur diyarida ötken ösmürlük hem yashliq dewrdiki kechürmishliri hékaye sheklide bayan qilin'ghan.

Yapon tilida yézilip, yaponiye oqurmenlirige sunulghan bu kitabta, ilham mexmutning shexsiy kechürmishliri bilen birlikte yene, Uyghurlar duch kéliwatqan zulumining tünügün yaki bügün yüz bergen bolmastin, belki Uyghurlar wetini xitayning mustemlikisige aylan'ghan kündin étibaren mewjut bolup kelgenliki yorutup bérilgen. 10 Nechche yildin buyan yaponiyede Uyghurlarning xitaydiki qiyin ehwalini anglitip kelgen ilham mexmut, muhajirettiki Uyghurlar arisidila emes, belki yaponiyedimu xéli derijide tonulghan siyasiy pa'aliyetchilerning biridur. U 31 yéshida yaponiyege kelgendin kéyin, toyin yokoxama uniwérsitéti qanun institutining xelq'ara siyaset kespide oqup, magéstirliq unwani alghan. 2008-Yilidin bashlap u Uyghurlar uchrawatqan milliy zulumlarni yaponiye hökümiti we yapon xelqige bildürüsh üchün, her sahelerde tirishchanliq körsitip kelgen.

Ilham Mexmut teminlidi

Ilham mexmut ependi yéngidin neshr qilin'ghan “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabi heqqide bizge melumat bérip ötti. U, Uyghurlar duch kéliwatqan siyasiy bésim we zulumlarni özining ikkinchi wetini bolup qalghan yaponiyege téximu chüshinishlik we biwasite anglitish üchün, bu kitabini yapon tilida yazghanliqini eskertip ötti. U, özining hayat kechürmishliri arqiliq xitayning uzun yillardin buyan Uyghurlargha yürgüzüwatqan mustemlikichilik siyasitining ich yüzini échip körsitishke tirishqanliqini, kitabni özining yillardin béri yazghan xatirisi we toplighan melumatlirigha asasen ammibab hem chüshinishlik qilip yazghanliqini bildürdi.

Ilham mexmutning éytishiche, uning bu kitabi yaponiye “Kazaxi medeniyet ambiri” shirkiti qarmiqidiki “Quyash” neshriyati teripidin neshr qilin'ghan. Mezkur kitabning neshr qilin'ghanliqini tebriklesh pa'aliyitige yaponiye paytexti tokyo we uning etrapidiki sheherlerde yashaydighan, shundaqla Uyghurlargha hésdashliq qilidighan yaponiyelik dostlardin 40 qa yéqin kishi qatnashqan. Ilham mexmutning yéqin dosti, shundaqla Uyghur dawasini yéqindin qollap kéliwatqan yaponiyelik mi'ura kotaro (Miura Kotaro) ependi mezkur kitabning axirigha mexsus xulase xaraktérlik yazma yézip, bu kitabqa yuqiri baha bergen.

Ilham Mexmut teminlidi

Mi'ura kotaro ependi yaponiyelik obzorchi we siyasiy pa'aliyetchi bolup, u yaponiye “Asiya lbéiral démokratik ittipaqi kéngishi” ning bash katipiliq wezipisini üstige alghan iken. Mi'ura kotaro ependi, “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabning axirigha yazghan bahasida, Uyghurlarning siyasiy paji'esining emeliyette yaponiye we yapon xelqining hazir duch kéliwatqan sherqiy asiyadiki siyasiy krizisi bilenmu melum derijide bashlinishi barliqini؛ bir milletning öz medeniyitini qoghdishining emeliyette ularning hayatini qoghdishi bilen teng-barawer ikenlikini tilgha alghan. U yene bu kitabning yaponiye oqurmenlirige yaponiyening kelgüsi heqqidimu oylinish pursiti béridighanliqini tekitlep ötti. Mi'ura kotaro ependi mundaq dédi:

“Ilham ependi uzundin buyan yaponiye Uyghur jem'iyitide japaliq ishlep kéliwatidu. Men uning bilen shu mezgillerdin tartip yaxshi tonushup hem dost bolup keldim. Ilham ependini öz ichige alghan nurghun Uyghurlar yaponiye Uyghur jem'iyitige eza bolup, her xil usullar bilen Uyghur mesilisini yaponiyede tonushturup keldi. Xitay hazir élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq peqetla Uyghurlarning hayatiy mewjutluqini yoqitish bolup qalmastin, belki yene Uyghurlarning tili, diniy étiqadi, medeniyiti we turmush aditini yoqitishni meqset qilghan qirghinchiliqtur. Ilham ependining bu kitabni yézip élan qilishi, yapon tilliq oqurmenlerning Uyghurlarning heqiqiy tarixini öginishi we ularning bügünki qismetlirini chüshinishide muhim menbelerning biri bolghusi. Bu kitab, Uyghur xelqining milliy rohi we Uyghur hayatini dawamliq qoghdap qélish rohini namayan qilidu. Mana bu nuqta bu kitabning birinchi nishani bolup, bu kitabning neshr qilinishi bilen ilham ependi özining yaponiyediki dewa hayatining muhim bir qedimini basqan boldi. Bu kitabta 1980-yillarda ilham ependining ana yurtida ötküzgen baliliq, yashliq kechürmishliri bayan qilin'ghan. Bu kitabta yene medeniyet inqilabidin kéyinki xitayning milletler siyasitide körülgen melum derijidiki yumshash netijiside Uyghurlarning hayatida körülgen erkinlik telpünüshliri, shundaqla ‛ti'en'enmén weqesi‚din kéyin bashlan'ghan teqipler ré'al weqeler bilen yorutulghan. Bu kitabni oqughan kishi uning bu kechürmishliri arqiliq, eyni dewrdiki Uyghur jem'iyitini chüshinip yételeydu, dep qaraymen.”

Hazir “Yaponiye weten qoghdash partiyesi” ge eza bolup ishlewatqan gülistan eziz xanim, ilham mexmut ependining “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabini oqup chiqqan bolup, u bu kitabning yapon tilida neshr qilinishining ehmiyiti we qimmiti heqqide toxtilip ötti.

Takushoku uniwérsitéti yapon medeniyet institutining tekliplik proféssori, yazghuchi we zhurnalist miyazaki masaxiro (Miyazaki Masahiro) ependi ilham mexmutning “Uyghurumda méning yashliqim” namliq kitabini oqughandin kéyinki tesirati we bahasini oqurmenlerge sun'ghan. U bahasida mundaq dep yazghan: “Biz yapon xelqi Uyghur paji'esidin némilerni ibret élishimiz kérek? biz okinawaning ‛Uyghur qismiti‚ bilen oxshash bolup qélishining aldini élish üchün, néme qilalaydighanliqimizni estayidil oylishishimiz kérek.”

Ilham mexmut ependi ziyaritimizning axirida “Uyghurumda méning yashliqim” namliq bu kitabining dawamini yézish we neshir qilish pilani barliqini bildürdi. Uning déyishiche, yézilghusi bu kitabta uning yaponiyege kelgendin kéyinki hayati we siyasiy pa'aliyetliri, yaponiyeliklerning özige qaldurghan tesirati qatarliq mezmunlar bayan qilinidiken.