Ваң йиниң явропа зиярити уйғур мәсилиси сәвәблик тәнқидкә учримақта

Ваң йиниң явропа зияритиниң хитай-явропа мунасивәтлирини юмшитишни мәқсәт қилғанлиқи илгири сүрүлмәктә.

Уйғур аптонум райониниң рәиси әркин туниязниң әнгилийә зиярити күчлүк қаршилиқлардин кейин әмәлдин қалдурулған, б д т ниң иқтисадий, иҗтимаий вә мәдәнийәт һоқуқи комитети җәнвәдә уйғурларниң вәзийитини асас қилип хитайниң хәлқара әһдинамиларға һөрмәт қилиш мәсилисини көздин көчүриватқан бир чағда, хитайниң ташқий ишларға мәсул дөләт ишлири комиссари ваң йи явропа зияритини башлиған.

Худди әркин туниязға охшашла, ваң йиниң явропа зияритиму кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң қаршилиқлириға учриған. Германийәниң “ахбарат көзники” қанили 15-феврал елан қилған “хитайниң баш депломати мюнхен хәвипсизлик йиғинида: ваң йиниң сеһирлик һуҗуми һечкимни алдиялмайду” намлиқ хәвәрдә баян қилишичә, хәтәр астидики милләтләрни қоғдаш тәшкилати 15-феврал баянат елан қилип, ваң йини “кишилик һоқуқ системилиқ дәпсәндә қилинидиған дөләткә вәкиллик қилиду” дегән һәмдә “ваң йиниң хоҗайини ши җинпиң шәхсийәт вә идийә җәһәттин виладемир путинға охшаш” дәп атап, ваң йиниң һийлә-микирлик ибарилиригә алданмаслиқни агаһландурған.

Баянатта йәнә мундақ дейилгән: “хитайниң уйғурларға қаритилған ирқий қирғинчилиқи үзүлмәй давамлашмақта. Йүзмиңлиған мәһбусларниң аяллири, ача-сиңиллири вә анилири хорланмақта, басқунчилиққа учримақта вә мәҗбурий туғмас қилинмақта. Уларниң балилири дөләтниң ятақлиқ мәктәплиригә орунлаштурулуп мәҗбурий ассимилатсийә қилинмақта.”

Д у қ дин игилигән учурлиримизға қариғанда, 17-феврал күни “мюнхен хәвипсизлик кеңиши” йиғини өткүзиливатқан дәқиқиләрдә, д у қ мухбирларни күтивелиш йиғини уюштуруп, ваң йиниң зияритигә қарита наразилиқлирини билдүридикән. Бизни бу хусустики мәлуматлар билән тәминлигән д у қ берлин ишханисиниң мудири ғәюр қурбан әпәнди, уйғур ирқий қирғинчилиқи билән алақиси болған ваң йиниң бу йиғинға тәклип қилинишини дуня уйғур қурултийи намидин қаттиқ әйибләйдиғанлиқини билдүрди. У сөзидә, әгәр ғәрб дөләтлири үчүн хитай билән диялог өткүзүш зөрүрийити болған тәқдирдә, бу пурсәтни чиң тутуп, ваң йидин уйғур ирқий қирғинчилиқи мәсилисини җиддий сүрүштүриши лазимлиқини тәкитлиди.

Явропа хәвәрлиридә баян қилишичә, ваң йи 15-феврал күни парижға йетип келип, франсийә призденти макрон билән “украина мәсилисини тенич һәл қилиш” тоғрисида сөһбәтләшкән. “русийәни сөһбәт үстилигә елип келиш” бу қетимқи учришишниң асаслиқ мәқсити болған. Ваң йи йәнә италийә, венгирийә, русийә зияритини башлаштин илгири, 17-феврал германийәдә өткүзилидиған “мюнхен хәвипсизлик кеңиши” йиғиниға қатнишип, хитайниң давамлиқ “тинч тәрәққият йоли”да маңидиғанлиқини оттуриға қойидикән.

Вәзийәт анализчиси дилшат решитниң қаришичә, ваң йиниң явропа зияритиниң мәқсити, барғансери ялғуз қеливатқан хитайни қутулдуруш вә күнсери америка тәрәпкә маһил болуватқан явропани өзигә тартиштин ибарәт икән.

Хәвәрләргә қариғанда, 16-феврал америка ташқий ишлар министери антоний блинкен әпәндиму германийә, гертсийә вә түркийә зияритини башлайдикән. Икки дөләт ташқий ишлар министерлириниң “мюнхен хәвипсизлик кеңиши” йиғинида учришидиған-учрашмайдиғанлиқини алдин һөкүм қилғили болмайдикән. Бирақ ваң йиниң бу қетимқи явропа зияритиниң түп мәқситиниң күнсери яманлишиватқан хитай-явропа мунасивәтлирини юмшитиштин ибарәт икәнликини җәзимләштүргили болидикән.