Waris ababekri kim? u qandaq öldi? (2)

1980-Yillardiki Uyghur oqughuchilar herikitining rehberliridin biri bolghan waris ababekrining ölümi ghulghula qozghimaqta.

1980-Yillardiki aliy mektep oqughuchilar herikitining rehberliridin biri bolghan waris ababekrining 11-ayning otturiliri lagérdin qoyup bérilip bir heptidin kéyin, yeni 24-noyabir küni ürümchide namelum “Késellik sewebi” din qaza qilghanliq xewiri ashkarilandi. Buning bilen uning sirliq ölümi muhajirettiki Uyghur jama'iti arisida zor ghulghula qozghidi.

Waris ababekrining 1980-yillardiki sawaqdishi, sepdishi, dosti bolghan, nöwette d u q ning re'islik wezipisini ötewatqan dolqun eysa ependi bu munasiwet ziyaritimizni qobul qilip, öz qarashlirini bayan qildi. U eyni waqitta waris ababekri bilen bille shinjang uniwérsitétide oqughan mezgilliride uning intayin saghlam bir yash ikenlikini, kéyinki yillardimu warisning birer késelge giriptar bolghanliqi heqqide héchqandaq xewer anglimighanliqini bildürdi. Dolqun eysa sawaqdishi warisning xitayning jaza lagérlirida éghir zulumgha uchrap hayatidin ayrilghan bolushi mumkinlikini, uning ölümining mahiyette “Xitayning Uyghur serxillirini közdin yoqitish siyasitining bir örniki” ikenlikini eskertti. 

Dolqun eysa ependi ayrilghili 25 yil bolghan waris ababekri bilen bundin 3-4 yillar ilgiri axirqi qétim ijtima'iy uchur wastilirida bir qétim sözleshken. Dolqun eysa sepdishi waris ababekrining bu yil 1-ayda lagérgha qamalghanliqidin xewer tapqandin kéyin uning istiqbalidin qattiq endishe qilghan we xitayning milyonlighan bigunah Uyghurni lagérgha solap qattiq azaplawatqan bir chaghda waristek bir tonulghan wetenperwer oghlanni saq qoymaydighanliqini aldin perez qilghan iken. 

Waris ababekrining dosti, mektepdishi bolghan kanadadiki Uyghur ziyalisi memet toxti ependimu, xitay hakimiyitining warisning lagérda saghlam wujudigha qol tekküzüp, axirida jénigha zamin bolghan bolushi mumkinlikini ilgiri sürdi.

“Uyghur herikiti” teshkilatining re'isi roshen abbas xanim bolsa waris ababekrining taki 1988-yili aliy mekteptin qoghlan'ghandin tartip lagérgha qamalghiche bolghan ariliqta izchil halda xitayning nazariti, bésimi astida yashap kelgenlikini, uning wetenni terk étish arzusining emelge ashmayla hayatidin ayrilghanliqini bayan qildi. 

Xitay hökümiti waris ababekrining lagérda yaki lagérdin chiqqandin kéyin zadi qandaq bir “Késel” ge giriptar bolup hayatidin ayrilghanliqi heqqide héchqandaq chüshenche bermidi. Biz ürümchidiki munasiwetlik hökümet organliri we saqchixanilargha téléfon qilip, bu heqte yenimu ilgiriligen melumatlargha érishishke tirishchanliq körsetken bolsaqmu, lékin urghan téléfonlirimiz jawabsiz qaldi. 

Dolqun eysa ependi sözining xatimiside waris ababekrige oxshash sepdashlirining sherqiy türkistan dewasini özige amanet qilip tapshurghanliqini, ularning hörmiti üchün bundin kéyin bu dewani téximu küchlendürüshke bel baghlighanliqini alahide tekitlidi. 

Melum bolghinidek, waris ababekri 1966-yili ürümchide tughulghan. 1985-Yilidiki “12-Dékabir oqughuchilar namayi” shini teshkilleshke qatnashqan. 1987-Yili dolqun eysa, roshen abbas qatarliq sawaqdashliri bilen birge shinjang uniwérsitétida “Istudéntlar pen-medeniyet uyushmisi” ni qurghan. 1988-Yili 6-ayning 15-küni yene ürümchide ötküzülgen aliy mektep oqughuchilar namayishini teshkilligenliki üchün shu yili 9-ayda dolqun eysa bilen birge mekteptin qoghlan'ghan, 2000-yillardin bashlap Uyghurlarning hayatigha a'it sinariyeler yazghan, filimler ishligen, rézhissorluq qilghan, zhurnallar neshir qildurghan bir shexs idi.