Washin'gtondiki xitay elchixanisi “Qizil natisizim” gha qarshi “Insanlar zenjiri” bilen qorshaldi

Muxbirimiz eziz
2019.09.30
paaliyettin-korunushler-1.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

paaliyettin-korunushler-2.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

paaliyettin-korunushler-3.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

paaliyettin-korunushler-4.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

paaliyettin-korunushler-5.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

paaliyettin-korunushler-6.jpg

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehiridiki xitayning bash elchixanisi aldida ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2019-Yili 29-séntebir. RFA/Eziz

Xitayda xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliqi tebrikliniwatqanda washin'gton shehirige jaylashqan xitayning amérikadiki bash elchixanisi 29-séntebir küni xitaygha qarshi partiye we teshkilatlardin kelgen nechche yüzligen wekilning qorshawida qaldi. Elchixana aldidiki yüzligen ishtirakchilarning etrapida toluq qorallan'ghan on nechche saqchining wezipe ötishi, türlük shekildiki sanjaq-sanjaq bayraqlar qatarida ay-yultuzluq kök bayraqning meyin shamalda yelpünüp turushi, meydandiki on nechche axbarat orginining muxbirliri we ularning bes-beste oxshimighan shexslerni ziyaret qilip filimgha élishliri dégenler bu qétimqi pa'aliyetning bir qétimliq adettiki yighilish emeslikidin bésharet béretti.

Derweqe, bu qétimqi yighilish amérikadiki puqrawiy teshkilatlardin bolghan “Puqralar küchi”, “Diniy ziyankeshlikke qarshi turush birleshmisi”, “Erkin tibet oqughuchilar herikiti”, “Amérika Uyghur birleshmisi”, “Chén gu'angchéng fondi” qatarliq yigirme nechche teshkilat birliship uyushturghan “Xitay elchixanisini insanlar zenjiri bilen qorshayli” témisidiki ammiwi yighilish idi. Yighilish qatnashquchilirining qolliridiki pilakatlargha yézilghan “Xongkong, biz sen bilen bille”, “Uyghurlarni qirghin qilishni toxtat!”, “Qizil xitay emeliyette qizil natsizimdur”, “Shi jinpingni aghduruwétish insaniyetke bext élip kélidu” dégendek in'glizche we xitayche xetler bügünki namayishning asasliq mezmunini qismen bolsimu eks ettürgen idi.

Pa'aliyet bashlan'ghanda herqaysi teshkilatlar öz bayraqlirini égiz kötürginiche meydan'gha toplinip, xitay hökümitige qarshi türlük sho'arlarni towlidi we nutuqlarni sözlidi.

Pa'aliyet bashlan'ghanda “Puqralar küchi” teshkilatining re'isi doktor yang jyenli aldi bilen söz aldi: “Bizning bügünki pa'aliyitimiz xongkongdiki démokratiye herikitini qollashni meqset qilidu, shuning bilen birge biz shuninggha shahit bolmaqtimizki, xitay kompartiyesining ötken 70 yilliq hökümranliqi mahiyette qizil renglik natsizimning dawam qilishi boldi, shu sewebtinmu bügünki pa'aliyet üchün layihilen'gen bayraqqa oghaq-bolqini orighan yultuzlar arqiliq gitlér gérmaniyesining swastika belgisi chüshürüldi, yeni xitay kompartiyesining partiye bayriqi mushundaq yéngiche layihelendi. Chünki xitay hakimiyiti hazir ‛xitayche alahidilikke ige natsizim‚ basquchida turmaqta. Xitay hökümiti 1-öktebir küni heywetlik herbiy parat ötküzüsh arqiliq dunyagha özining herbiy quwwitini köz-köz qilmaqchi boluwatidu, bu emeliyette bir zor ajizliqning belgisi. Shunga bügün xitayning washin'gton shehiridiki bash elchixanisi xitaygha qarshi küchlerning ‛adem zenjiri‚ bilen qorshaldi. Biz bu arqiliq xongkong, tibet we Uyghurlarning erkinlik herikitini qollaydighanliqini bildürmekchimiz. Tibetlerge erkinlik! sherqiy türkistan'gha erkinlik!”

Arqidin tonulghan kishilik hoquq pa'aliyetchiliridin ema adwokat chén gu'angchéng, Uyghur pa'aliyetchi zubeyre shemsidin qatarliq bir qisim wekiller qatarida Uyghur amérika birleshmisining re'isi élshat hesenmu sözge teklip qilindi. U xitay hökümitining atalmish “Shanliq 70 yil” tentenisi ötküzülüwatqanda kishilerning bu 70 yilliq tarixta hayatidin ayrilghan milyonlighan kishini untumasliqini, shular qatarida hazir Uyghurlarning bu zulumning eng chong qurbani boluwatqanliqini tekitlep “Sherqiy türkistanda hazir ikki milyondin artuq Uyghur lagérgha qamaldi, emdi bu hakimiyetke xatime bérishning axirqi peyti yétip keldi” dep körsetti. Arqidinla u “Xitay kompartiyesini aghdurup tashlayli!”, “Sherqiy türkistanning musteqilliqi yashisun!” dep sho'ar towlidi.

Ariliqta biz bu qétimqi pa'aliyetni teshkilleshke qatnashqan Uyghur pa'aliyetchilerdin zubeyre shemsidindin bu qétimqi pa'aliyet toghriliq melumat soriduq. U bu qétimqi pa'aliyetning bir qétimliq hemkarliq sheklide otturigha chiqqanliqi heqqide melumat berdi.

Pa'aliyet jeryanida herqaysi teshkilatlarning wekilliri arqimu-arqidin sözge chiqip, xitay kompartiyesining nöwettiki erkinlikni basturush, démokratiyeni cheklesh, diktatoriliqni kéngeytish qilmishliri heqqide oxshimighan nuqtilardin shikayet qildi.

Bir qatar nutuqlardin kéyin bügünki pa'aliyetning bir muhim mezmuni süpitide ishtirakchilar halqa bolup, yerge tashlan'ghan “Qizil natsizim” bayriqini bir-birlep dessep ötti. Shuningdek mushu arqiliq özlirining xitay kompartiyesining hökümranliqini dessep-cheyleshtek arzusi we gheziwini ipadilidi.

Biz shu qatarda ayalining yardimi bilen bayraqni dessep ötken ema adwokat chén gu'angchéngni ziyaret qilduq. U xitay kompartiyesining Uyghurlar diyaridiki hökümranliqidin qandaq sawaqlarni élish mumkinlikini sorighinimizda düshmenni tonushning bekmu muhim ikenlikini tekitlidi.

“Biz alidighan bir chong sawaq shuki, heqiqiy düshmenning kim ikenlikini aydinglashturuwélish bek muhim. Buni aydinglashturwalmighanda tuyuq yolgha kirip qalidighan gep. Mesilen, xitay xelqi barliq Uyghurlarni bir chong mesile, dep qarisa yaki bolmisa Uyghurlar ‛pütkül xitay milliti bizning düshminimiz‚ dep qarisa bu qarashlar ongayla bizni tuyuq yolgha bashlap qoyidu. Bu idiyewi jehettiki bir zor xataliq bolup, mesilining neq yiltizini tutalmighanliq bolidu. Biz shuni tonup yétishimiz lazimki, hazir xitay kompartiyesining diktatora hakimiyiti bizning ortaq düshminimiz bolup hésablinidu. Barliq milliy ziddiyetler, qirghinchiliqlar birdek xitay kompartiyesidin ibaret mushu qebih hökümetning milliy öchmenlikke ot quyruqluq qilishi bilen shekillen'gen. Shunga biz mushu esheddiy ortaq düshmenni yoqatqan waqtimizda nurghun mesililer özlükidinla hel bolup kétidu. Shunga herqaysi milletler, meyli xitaylar bolsun yaki Uyghurlar bolsun yaki tibetler bolsun sewebni bir millettin emes, belki diktatora xitay kompartiyesidin ibaret mushu ortaq menbedin izlishi lazim.”

Uyghur teshkilatlirimu bu qétimqi pa'aliyetni uyushturushqa yéqindin küch chiqarghan idi. Shulardin amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip, bu xil birleshme heriketning hazir Uyghur dawasi üchün zörür ikenlikini bildürdi.

Washin'gtondiki “Uyghur kishilik hoquq qurulushi” ning diréktori ömer qanatmu özining ashu xil pikirge mayil ikenlikini éytti.

Pa'aliyetning axirida biz bu qétimqi pa'aliyetni bash bolup uyushturghan “Puqralar küchi” teshkilatining re'isi yang jyenli bilen sözleshtuq. Biz uningdin bu pa'aliyetning néme üchün xitay elchixanisi ishlimeydighan hepte axirigha uyushturulghanliqini sorighinimizda buningda birnechche seweb barliqi toghrisida chüshenche berdi:

“Bügünkisi bu bir yer shari xaraktérlik pa'aliyet. 29-Séntebir küni hoquq merkezchilikige qarshi turush we xongkongni qollash mezmunidiki bu pa'aliyitimiz yalghuz washin'gton shehiridila emes, belki dunyaning bashqa jayliridiki 50 nechche sheherde birla waqitta ötküzülüwatidu. Bu künni tallishimizda mundaq ikki seweb bar: biri, xitay hökümitining 1-öktebirdiki dölet qurghan xatire künni tebriklishige qarshiliq körsitish, yene biri, bügün yekshenbe bolghanliqi üchün kishiler asanraq yighilalaydu. Bizning asasiy meqsitimiz awazimizni dunya xelqige anglitish hemde ulargha xitayning elchixanisini bizning ademler zenjiri bilen qorshighanliqimizni körsitip qoyush. Ishinimenki, xitay hökümiti bu sadalarni alliqachan anglap boldi. Shunga bügün elchixanining ochuq yaki taqaqliq bolushi biz üchün muhim emes. Biz bu yerde xitay hökümitining yéngiche shekilde natsizim we fashizim yoligha méngiwatqanliqini dunyagha pash qiliwatimiz. Némishqa désingiz eyni waqitta gitlér gérmaniyesi qilghan bir chong ish ularning milyonlighan yehudiyni lagérlargha qamishi idi. Hazir shinjangda xitay hökümiti milyonlighan Uyghurni lagérgha qamap boldi. Mushuning özi xitayning nahayiti roshen bolghan xitayche natsizim sheklini élip bolghanliqini körsitidu. Shunga biz mushu bayraq arqiliq dunyagha xitayning hazir shi jinpingning hökümranliqida qizil natsizimgha méngiwatqanliqini éytmaqtimiz.”

Axirida pa'aliyetchiler birlikte xitay re'isi shi jinpingning resimi chüshürülgen, emma ölüm léntiliri ésilghan chong matem gülchembirikini qolmu-qol kötürüp, elchixana aldigha tiklep qoydi. Ular mushu arqiliq özlirining arzusini, yeni xitay kompartiyesining yéqin kelgüsidiki halakitini aldin tebriklimekte idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.