Washin'gtonda xitay hökümitige qarshi zor kölemlik birleshme namayish ötküzüldi

Her yili 1-öktebir küni muhajirettiki Uyghur jama'iti türlük pa'aliyetler we namayishlar arqiliq özlirining xitay hökümitige bolghan ghezep-nepritini we Uyghurlarning erkinlikke bolghan telpunishini ipadilep kéliwatqan bolup, bu hal ularning da'imliq adetlirining birige aylinip ketken idi. Emma bu 2020-yilidiki 1-öktebir künini amérika Uyghur jama'iti özgiche bolghan zor kölemlik namayish arqiliq kütüwaldi.

Bu qétim dunya Uyghur qurultiyi, amérika Uyghur birleshmisi, “Uyghur herkiti” teshkilati, Uyghur kishilik hoquq qurulushi qatarliq Uyghur teshkilatliri tibetler, mongghullar, xitaylar we xongkongluqlarning herqaysi puqrawiy teshkilatliri, shuningdek “Puqralar küchi”, “Komunizim qurbanliri xatire fondi” qatarliqlar bilen birlikte amérika dölet mejlisining aldida “Xitay kompartiyesige dunyawiy miqyasta qarshi turayli” témisidiki naraziliq namayishi ötküzdi. Dölet mejlisi aldidiki keng meydan etigendila nechche yüz kishining qolliridiki sanjaq-sanjaq bayraqlar bilen tolghan bolup, shular qatarida ay-yultuzluq “Sherqiy türkistan bayriqi”mu alahide közge chéliqatti. Namayishchilar arisidiki Uyghurlarning köp qismi washin'gton shehrige anche yiraq bolmighan wirjiniye we mariyland shitatliridin kelgenler bolsa, yene beziler nechche sa'etlep mashina heydep bashqa shitatlardin kelgen Uyghurlar idi. Qatirisigha tizilip ketken herqaysi axbarat wastilirining muxbirlar qoshunimu bu qétimqi namayishning washin'gton shehridiki pewqul'adde ehmiyetke ige bir qétimliq yighilish ikenlikidin bisharet bermekte idi.

Aldi bilen paytext tibetler birleshmisining re'isi ténzin barshé sözge chiqip xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 71 yilliq xatire künide xitayning zulum we basturushlirigha eng éghir uchrighan xelqlerning chuqanlirini yene bir qétim bir yerge jem qilish üchün bu qétimqi namayishning teshkillen'genlikini tekitlidi. U sözide bu qétimqi namayishning dunya miqyasida tengla ötküzilidighanliqini bildürüsh bilen birge, bügünki pa'aliyetning bash témisi “Xitay kompartiyesining wehshiyane zulum siyasetlirige qarshi dunyawiy birliksep hasil qilish” kéreklikini bildürdi. U sözide xitay kompartiyesining Uyghurlar diyaridiki milyonlighan Uyghurni lagirgha qamash hemde mejburiy emgekke sélish qilmishini, shuningdek ularning tibet we mongghullargha siyasiy, iqtisad we medeniyet jehetlerde ashkara we yoqitish xaraktérlik asmilatsiye tedbirlirini ijra qiliwatqanliqini sözlep ötti.

Arqidin Uyghur kishilik hoquq qurulushi teshkilatining diréktori ömer qanatmu sözge chiqti.  U sözide bügünki künning Uyghur, tibet we mongghullar üchün oxshashla bir matem küni ikenlikini, chünki buningdin 71 yil ilgiri xitay kompartiyesining hakimiyetni qolgha élishigha egiship bu milletlerning xitay bolmasliqining özi ular üchün bir jinayet bolup qalghanliqini, mana emdilikte bolsa bu milletlerning xitaylardin perqliq bolghan milliy alahidilikliri we diniy étiqadlirining ular duch kéliwatqan türlük qirghinchiliq tedbirlirige bahane boluwatqanliqini, shu qatarda Uyghurlar duch kéliwatqan lagir we mejburiy emgekning hazir omumiyüzlük hadisige aylinip pütkül Uyghurlarni nishan qiliwatqanliqini, xitay kompartiyesi bash bolup ijra qiliwatqan bu yoqitish tedbirlirige hazir pütün dunyaning shahid boluwatqanliqini, shu sewebtin emdi xitay kompartiyesini aghdurup tashlash üchün dunya boyiche bir yaqidin bash chiqirish peytining yétip kelgenlikini tekitlep ötti.

Shuningdin kéyin tibetler, mongghullar, xongkongluqlar, xitay démokratliri qatarliq her sahege mensup teshkilatlarning wekilliri arqimu-arqidin sözge chiqip, xitay kompartiyesining siyasiy, iqtisadiy, medeniyet we kündilik turmushqiche bolghan sahede qandaq basturush we qirghinchiliqni wujutqa keltürgenliki heqqide oxshimighan nuqtilardin pikir bayan qildi. Bolupmu “Puqralar küchi” teshkilatining re'isi yang jyenli, amérika Uyghur birleshmisining re'isi quzzat altay, “Jenubiy mongghuliye kishilik hoquq we uchur merkizi”ning re'isi én'gi batur, “Komunizim qurbanliri xatire fondi”ning wekili kristyan onéyl,  “Tibet yashlar qurultiyi”ning re'isi ténzin yurtun qatarliqlar öz xelqi uchrawatqan basturush we qirghinchiliq herketlirini janliq misallar bilen bayan qildi. Shu jeryanda bu qétimqi birleshme namayishni teshkilleshke alahide küch chiqarghan “Uyghur herkiti” teshkilatining re'isi roshen abbas ziyaritimizni qobul qilip, bu qétimqi namayish heqqide qisqiche  melumat berdi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining diréktori ömer qanat ziyaritimizni qobul qilghanda nöwette amérika dölet mejliside Uyghurlargha munasiwetlik ikki türlük qanun layihisi maqullan'ghan bolsimu, Uyghurlar duch kéliwatqan zulum we qirghinchiliq üchün buni yéterlik, dep qarashqa bolmaydighanliqini, shunga bu jehette mushundaq pa'aliyetlerni téximu köplep teshkillesh zörürlükini bildürdi.

Bu qétimqi birleshme namayishqa teklip qilin'ghan eziz méhmanlar ichide amérika dölet mejlisining bir qisim ezaliri we xitay ishlirigha munasiwetlik komitétlarning xadimlirimu bar idi. Shulardin awam palata ezasi, “Uyghurlardiki mejburiy emgekni cheklesh qanuni”ning awazgha qoyulush xizmitige yéqindin ishtirak qiliwatqan tom su'aziymu sözge chiqip, zulum we basturushqa uchrawatqan shunche köp xelqning bir yengdin qol chiqirip, ortaq arzu we irade bilen yene bir qétim bir yerge jem bolghanliqidin bekmu tesirlen'genlikini alahide sözlep ötti. Shuningdek xitay kompartiyesining nöwette Uyghurlarni pütkül millet boyiche yoqitish, ularning tili, medeniyiti we bashqa barliq milliy alahdiliklirini özgertishke urunushtek qilmishining alliqachan dunyagha kéngyiywatqan bir yüzlinishke aylinip bolghanliqini, shu sewebtin xitay kompartiyesining yalghuz Uyghurlar, tibetler yaki mongghullar we yaki xongkongluqlar üchünla emes, belki dunyadiki her bir insan üchünmu tehdit we xeterge aylinip qalghanliqini, amérika hökümitining “Xitay bay bolsa démokratiyege ötidu” deydighan qarashning xata bolghanliqini axirqi hésapta tonup yetkenlikini  alahide tekitlidi.

Arqidinla sözge chiqqan roshen abbasning Uyghurlar diyaridiki siyasiy basturush we irqiy qirghinchiliq heqqide qilghan sözliri bügünki namayishning muhim mezmunliridin bolghan “Siyasiy dirama” körünüshide janliq eks etti.  Buningda namayishqa qatnashqan Uyghurlardin yüz kishi lagir tutqunlirining mehbusluq kiyimige teqlid qilin'ghan kiyimler bilen put-qolliri kishenlen'gen, közliri téngilghan halda yükünüp olturup, eyni waqitta korla poyéz istansisidiki Uyghur tutqunlarning türmige yötkilish menzirisini janliq oynap chiqti. Heqiqi lagir tutqunlirining chongaytilghan süretliri, bolupmu xitay saqchilirining kiyimlirige teqlid qilin'ghan formida kiyin'gen “Saqchi”larning Uyghurlarni diniy étiqadi, chet'elge chiqqanliqi, chet'el bilen téléfon alaqisi qilghanliqi dégendek sewebler bilen tutqun qilghan körünüshi, Uyghur ayallirini “Doxturxana”larda mejburiy tughmas qilish, namelum dorilarni ichishke mejburlash dégendek körünüshler namayish ishtirakchilirigha Uyghurlar uchrawatqan zulumning janliq kartinisini neq meydanda bekmu roshen ipadilep berdi. Shu qatarda tolimu qayghuluq Uyghur muzikisi ichide kichikkine Uyghur qizining “Dada!”, “Apa!” dep ata-anisini izdishi, “Xitay saqchi”ning uni qopalliq bilen “Balilar lagiri”gha élip kétishi ata-aniliridin juda bolghan sansiz Uyghur gödeklirining échinishliq tiragidiyesini kishilerning köz aldigha namayen qilip, barliq namayish ishtirakchilirining yürek tarini chekti. Nurghunlighan közlerdin taramlap yashlar töküldi.

Amérika Uyghur birleshmisining hey'et ezaliridin elfida iltebirning bildürishiche,  bu qéimqi namayish üchün ular birnechche ay teyyarliq qilghan. Shuningdek  “Ming anglighandin bir körgen ela” dégendek Uyghurlarning béshigha kéliwatqan zulumlarni her sahe kishilirige janliq körsitip bérish üchün bu qétimliq “Siyasiy dirama” körünüshige lazimliq yüz yürüsh kiyim-kéchekni mexsus buyrutqan.

Dunya Uyghur qurultiyi xitay ishliri bölümining diriktori ilshat hesenning qarishiche, bu qétimqi namayish ötken yillardiki “1-Öktebir xitaygha qarshi namayish”lirigha oxshimaydighan özgiche bir qétimliq siyasiy pa'aliyet iken. Bolupmu bir-biridin shunche perqliq bolghan köpligen milletler we teshkilatlarning “Xitay kompartiyesidin ibaret ortaq düshmen” ge qarshi bir meydan'gha jem bolushi bu qétimqi namayishning ehmiyitini téximu ashuridiken.

Namayish jeryanida “Jenubiy mongghuliye” namidiki bir qisim mongghul teshkilatlirining wekillirimu mongghullarning en'eniwi kiyimliri bilen alahide közge tashlinatti. Biz mikrofonni ulargha sunup ularni bu meydan'gha élip kelgen seweblerni sorighinimizda kichikidin Uyghurlar bilen oynap chong bolghan mongghul wekilliri Uyghur tilida nöwettiki ortaq zulumning hemme kishini bir meydan'gha toplighanliqini bildürdi.

Namayishta herqaysi wekiller söz qilghandin kéyin xitay hökümitige, xitay kompartiyesige qarshi sho'arlar towlandi. Amérika dölet mejlisining aldidiki yüzligen kishining “Sherqiy türkistan'gha erkinlik!”, “Tibetke erkinlik!”, “Jenubiy mongghuliyege erkinlik!” dégen mezmundiki sho'arliri meydan asminida uzaqqiche yangridi.