Washin'gton pochtisi géziti: “Amérikaliqlar bizning démokratiyemizge eng chong tehdit peyda qiliwatqan xitaygha qarshi turushi kérek”
2021.12.28

Yéqindin buyan amérika we shu qatarliq gherb elliride xitayning derijidin tashqiri zoriyishi we zorayghanséri mustebitlishiwatqan hakimiyitining dunya tertipige peyda qiliwatqan tehditi köplep mulahize qilinidighan bir témigha aylanmaqta.
“Washin'gton pochtisi” gézitining tonulghan iston yazghuchisi, tarix we siyasetke a'it 14 parche kitabning aptori we shundaqla nikson fondi jem'iyitining re'isi, chapman uniwérsitéti qanun institutining qanun proféssori xyu xyuwit yazghan “Amérikaliqlar choqum bizning démokratiyemizge eng chong tehdit peyda qiliwatqan xitaygha qarshi turushi kérek” mawzuluq maqale ene shularning biridur. Maqalida amérikaning bixeterliki we menpe'etini tehdit qiliwatqan bir qisim xirislar mewjut bolsimu, ular ichide eng zorining xitay ikenliki tekitlen'gen.
Aptor xyu xyuwit maqalisini “Meyli siz tügimes medeniyet we siyasiy munazirilerde qarshi terep bilen muresselishishni xalimisingizmu héch bolmighanda dölitingizning amanliqi üchün heqiqiy xeterning xitay ikenlikini körüshke tirishing” dégen jümliler bilen bashlighan we “Amérika 2022-we 2024-yildiki saylamlarda mushu köz qarash bilen heriket qilishi, undaq bolmaydiken biz tolimu kéchikimiz”, dégen.
Amérikadiki xitay ishliri tetqiqatchisi, doktor andérs kor bizge qilghan sözide xyu xyuwit ependining di'agnozini intayin toghra dep qaraydighanliqini éytti. U bizge élxet arqiliq qayturghan inkasida mundaq dégen:
“Xyu xyuwitning maqalisi nahayiti mukemmel. U xitay tehditige qarita amérikadiki her ikki partiyening ortaq köz qarashqa mohtajliqini hés qildi. Hemde u ikki partiyege tewe amérikiliqlarni özlirining medeniyet we siyasiy mesililerdiki perqini bir chetke qayrip qoyup, uning ornigha béyjingning künséri küchiyiwatqan tehditige merkezleshtürüshke chaqirghan”.
Xyu xyuwit ependi maqalisda néme üchün amérikaliqlarni pütün diqqitini xitaygha merkezleshtürüshke chaqirghanliqini töwendikidek izahlighan: “Xitay, rusiye we iran qanun'gha boysunmaydighan döletler bolsimu, emma hazirgha qeder ular ichide eng xeterlik bolghini xitay. Chünki hakimmutleq re'is shi jinpingning rehberlikidiki intayin rehimsz kompartiye hakimiyiti pen-téxnika, herbiy we iqtisadiy küchi sabiq sowét ittipaqiningkidin köp küchlük. Amérika we uning ittipaqdashliri sowét ittipaqi peyda qilghan tehditke qarshi hoshyarliqini dawamliq saqlap kelgen. Ittipaqdashlar hemme qit'ede dégüdek sowét ittipaqigha qarshi 40 yilliq soghuq munasiwetler urushi qildi. Uninggha nurghun waqit ketti we nurghun pidakarliqlar körsitildi, hetta uzun'gha sozulghan ejellik tirkishishler yüz berdi”.
Aptor maqalisini mundaq dawam qilghan: “Ötken 25 yilda, biz xitayning künséri küchiyiwatqan xirisigha sel qariduq. Biz téxi emdi bu tehditke qarshi agahlandurush signali bérishni bashliduq. Biz xitayning xongkongning musteqilliqini tarmar qilishi, orwélche modéldiki her qandaq ademni her qandaq seweb bilen yoqitish siyasitini, az sanliq millet xelqige qiliwatqan irqiy qirghinchiliqini, teywen'ge tehdit sélishini we dunyani wirustin agahlandurmay uning pütün dunyagha tarqilishigha qarap turushini közdin kechürüp baqayli. Xuddi prézidént richard m. Niksonning bash teptishi jon michélning éytqinidek bir döletning néme déginige emes, néme ish qiliwatqanliqigha qarash kérek”.
Aptor amérikaning islamiy radikallargha qarshi qilghan 20 yilliq jéngining amérikani qattiq charchitip, xitayning rusiye we iran bilen birlishiwélishi emes, xitay bilenmu uzun muddetlik tirkishish bashlashni xalimaydighan qilip qoyghan bolsimu, lékin amérikaning bashqa chiqish yoli yoqlighini bildürgen.
U mundaq dégen:
“Bu yerde köp tallash yoq: ya qeddimizni ruslaymiz yaki kün tutulushi bilen yüzlishimiz. Elwette bu yéqin kelgüsi üchün we newrilirimizning kélechiki üchün xushallinarliq ish emes. . . Biz choqum qeddimizni ruslishimiz kérek”.
Aptor buning üchün amérikadiki her ikki siyasiy partiyening choqum bir-biri bilen yéqindin maslishishi kéreklikini, xitaydin ibaret bu pewqul'adde xewpke qarshi birlishishi kéreklikini bildürgen.
Andérs kor ependimu sözide gerche bezi siyasiylar pikir birlikini derhal ishqa ashuralmisimu emma dölet menpe'etini qoghdash yolida choqum birlishishning zörürlükini bildürdi. U mundaq dep yazghan: “Kimlik we sinip siyasitige bérilip ketkenler buni asan qilalmaydu. Emma biz xitay bilen yéngi soghuq urushqa qedem qoyuwatqan bir mezgilde ularning ortaq istratégiyesi dunya miqyasida amérikani qoghdash we biz nahayiti teste qolgha keltürgen puqralar hoquqi we asasiy qanun erkinliki asasidiki dölet menpe'etini algha sürüsh bolushi kérek”.
Xyu xyuwit ependimu maqalisi axirida xitay tehditige ortaq taqabil turush üchün qilishqa tégishlik töwendiki tekliplerni bergen:
“Dölet bixeterlik ré'alizmi we amérika duch kelgen bu pewqul'adde xitay tehditi her ikki partiyening qet'iy niyet bilen bir-birini qollishini telep qilidu. Teywen'ge qaratqan istratégiyelik müjmel siyasitimiz aydinglashturulushi kérek. Mudapi'e xamchotimiz choqum déngiz, hawa we alem boshluqi sahesige yötkilishi kérek. Biz shundaqla yéngi bir ewlad yazghuchilar we ziyaliylarning pikirlirinimu xuddi birinchi soghuq munasiwetler orushini bashtin kechürgenlerning pikirlirige oxshash diqqet qilip anglishimiz kérek. Mes'uliyetchan wetendashlar ikki chong partiyege rehberlik qilishi kérek. Biz siyasiy kürishimizning menggü axirlashmasliqini ümid qilishimiz kérek-chünki bu erkinlikimizning yadroluq belgisi. Emma u nuqti'inezerge mohtaj. Derhal!”