Xelq'ara muzika cholpanliri hesen we irpan: “Uyghurning qedimiy muzika tuyghusini kélechekning muzika éqimigha tutashturduq”

“Ünsiz” muzika etritining qurghuchiliri hesen mexmut bilen irpan tughrul

7-Ayning 13-künidin 17-künigiche, xelq'ara dangliq muzika féstiwalliridin “Wéyi shaghghu muzika féstiwali” (Festival Des Vieilles Charrues) gha qatnashqan “Non Sounds” (ünsiz) muzika etritidin hesen bilen irpan orunlighan éléktironluq muzika bu féstiwalgha qatnashqan yüz minglighan muzika mestanilirini hayajan'gha salghan.

Yéqinqi yillardin bashlap dunya éléktironluq muzika saheside közge körünüshke bashlighan hesen we irpan bu muzika féstiwalining ikkinchi küni, yeni 14-iyul firansiye dölet bayrimida, tamashibinlargha özlirining neq meydanda orunlash maharitini körsetken. Muzika ritimigha mas halda, arilap ular biz “Ünsiz etriti” , “Biz Uyghur” dégen jarangliq sadalarni yangratqan.

Mezkur féstiwalning tor bétidiki uchurlargha qarighanda, shu künidiki bu muzika féstiwaligha qatnashqan tamashibinlar sani 350 minggha yetken bolup, dunyadiki eng köp artis-sen'etkar we tamashibinlar yighilghan muzika féstiwali bolghan.

“Wéyé shaghghu muzika féstiwali” ” (Festival Des Vieilles Charrues) 1992-yildin béri ötküzülüp kéliwatqan xelq'araliq dangliq muzika féstiwali. Uninggha dunyagha dangliq rok, pop, éléktiron, xip-xop qatarliq muzika türliride étirap qilin'ghan, hazir bu sahede bashlamchi boluwatqan yawropa we amérikining dangliq muzika etretliri, dunyawi naxsha muzika cholpanliri teklip qilinidu. Bu nöwetlik muzika féstiwaligha, ikki Uyghur yash teripidin qurulghan None Sounds (ünsiz) muzika etritimu teklip bilen qatnashqan.

“Uyghur meshrepliridiki keypiyatni dunya muzika féstiwalida hasil qilduq”

Emdila firansiyediki oyunlirini tügitip ispaniyege qaytip kelgen “Ünsiz” muzika etritining qurghuchiliri hesen mexmut bilen irpan tughrul ziyaritimizni qobul qilip, shu kündiki sehne keypiyatini teswirlep: “Biz ötmüsh, hazir we kelgüsini muzika arqiliq ipadilep chiqtuq, muzika rétémimiz cheksizlikning sézimini hasil qildi. Tamashibinlar xuddi meshreplirimizdiki yuqiri keypiyatni hasil qilghan shu rétimdikidek bir keypiyatqa kirdi” deydu.

“None Sounds” (ünsiz) namliq muzika etritining bashliqi hesenning éytishiche, bu Uyghurlarning tunji qétim bu féstiwalgha tallinishi bolup, asiyadinmu téxi bu féstiwalgha qatnishish salahiyitige ige bolghan etret yoq iken.

Ularning chüshendürüshiche, éléktironluq muzikini orunlash, pütünley tebi'iy talant we muzika sézimige baghliq bolupla qalmay, yene eng yéngi tereqqiy qilghan üsküne-eswablarni, pishqan kespiy maharet, yuqiri téxnikiliq maslishishchanliqni telep qilidighan bolup, bu ikki talantliq Uyghur yashning neq meydanda chalghan 70 minutluq mélodiyelirini, féstiwal muzika sehnisi qurulghan putbol meydanigha liq tolghan yüz minglarche tamashibin teng alqishlighan.

 Hesen bilen irpan “Biz, neq meydanda orunlighan yuqiri maharetlik muzikilirimiz bilen Uyghur muzika sézimlirini dunyawi muzika ritimlirigha tutashturduq, bizning yangratqinimiz Uyghurning qedimiy muzika tuyghusi we sézimi” deydu.

Yuqiri pen téxnikining tereqqiyati muzika sahesigimu yéngi bösüshlerni élip kelgen bolup, éléktironluq muzika, rok muzikiliri, xip-xop muzikiliri ene shu tereqqiyatning netijiliridur. Bu yéngi éqimdiki muzikilar dunyada tamashibinliri eng téz köpiyiwatqan, bolupmu yashlarni merkez qilghan ammiwi asasqa ige bolghachqa tesir da'irisimu intayin zor. Küchlük riqabetke tolghan bu sahede yétiship chiqqan talant igiliri bolsa bu sahening cholpanliri, hetta dunyawi cholpanlar hésablinidu.

“Muzika sen'iti nam-shöhret emes, erkinlik isteydu”

“Ünsiz” muzika etritining qurghuchisi hesen mexmut éléktironluq muzika sehniliride Aishan yaki Aishan Rock dégen isim bilen dangdar. U buning aldidila xitayda “Rok muzika padishahi” dégen namlarni alghanidi.

U köp qétim chet'el sehnilirini körgen, asiyaghimu tonulghan yéngi éqimdiki muzika sahesining cholpini hésablinidu. U “Ünsiz” muzika etritining asasliq mélodiye ijadiyetchisi we chalghuchisi. U 1987 yili ürümchidiki döngköwrük mehelliside tughulghan bolup, turmushtiki qiyinchiliqi tüpeyli 14 yéshidila öydin ayrilip, muzika öginish arzusida toxtimay tirishqan. Hesen özining tunji muzika etritini 2004-yili, shangxeyde ikki firansuz muzikant bilen birlikte qurghan.

 Bala chaghlirida dap we chang chélip, bashlan'ghuch mektepte oquwatqan chaghliridila Uyghur diyarida kichik cholpanlardin bolup qalghan hesen bara-bara éléktironluq muzikigha qiziqip qalghan. “Menmu dunyawi sehnilerde muzika chalalaydighan cholpanlardin bolimen” dégen bir balilarche arzu axiri ghayige, mana emdi ré'alliqqa aylan'ghan.

“Bu yergiche kélish hergizmu asan'gha toxtimidi” deydu hesen éghir tinip.

 Hesen mexmut toghruluq xitay taratquliri we bashqilarda saqlan'ghan xewer arxipliridin melum bolushiche, hesen shu mezgillerdila, rok we éléktironluq muzikilarni chélip féstiwallargha qatnashqan؛ -2009 yili tunji qétim xitaydin wekil bolup xelq'ara musabiqilerge qatniship, gépsin mukapatigha ériship xitay metbu'atlardimu tonushturulghan. Uni xitayda kishiler jimi héndriks (Jimi Hendrix) déyishidiken. Jimi héndriks 1942-yildin 1979-yilghiche yashighan londondiki dangliq muzikant iken.

Gerche hesen xitayda, éléktironluq muzika saheside eng aldinqi qatarda sanilidighan muzikantqa aylinip bolghan bolsimu, millet kimliki seweblik yenila kemsitish we naheq mu'amililerge uchrighanliqi üchün, 2015-yilining otturiliri chet'elge chiqip kétishni qarar qilghan؛ 2015-yili 5-ayda shangxeyde xoshlishish muzika kéchiliki ötküzüp, ispaniyege chiqip ketken. Köp qirliq, talantliq muzikant hesenning chalghan muzikiliridin bashqa, özi éytqan ijadiy naxshilirimu xéli zor alqishqa érishmekte iken.

 “Ortaq ghaye, öz ara-ishench we hemkarliq netije yaritidu”

Irpan toghrul, sehne nami (Hesher) , “Ünsiz” muzika etritide mélodiyening téxnika we üsküne layihesige mes'ul.

Irpan, 1993-yili xotenning kériye nahiyeside tughulghan. Éléktironluq muzikilar emdi moda boluwatqan waqitlarda tughulghan irpan, kichikidinla éléktironluq muzikigha ishtiyaq baghlighan. U chet'el yéngi moda éqim muzikilirini anglap yürginide, bu sahede Aishan Rock isimlik bir Uyghurning xitayda étirap qilin'ghan cholpan ikenlikini bilgen, uning muzikilirini tordin körüp tolimu hayajanlan'ghan. Irpan axiri muzikigha bolghan ishtiyaqining türtkiside gheyretke kélip béyjingdiki aliy mekteptiki oqushini tashlap, qelbidiki muzika cholpani hesenni izdep barghan. 2015-Yili ular shangxeyde birlikte “Ünsiz” etritini qurup, 1-ayning 1-küni shangxeyde tunji meydan oyunini körsetken. Hesen xitaydin ayrilghandin kéyin irpanmu 2016-yili yapon'gha chiqip ketkeniken.

Hesen bilen irpan biri muzika rétimigha mes'ul bolsa yene bir ün téxnikisi layihesige mes'ul bolup ishlep kéliwatqili 10 yil boptu. Ular qayta jem bolushning aldida, ayrim-ayrim ikki dölette turupmu tor arqiliq meshiqni dawamlashturghan hemde Uyghurlarning muzika sen'itini dunya sehniliride tonutush arzusida toxtimay izden'gen. Ular birlikte yawropa, amérika, biraziliye qatarliq jaylarda hazirghiche 50 meydandin artuq maharet körsetken.

  Biri ürümchide, biri kériyede tughulghan, yéshi perqlinidighan bu ikki muzikantning kesip jehettiki zich hemkarliqi, chin dostluqi we aka-inidek bir-birige köyünüshi ularning kesip jehette yuqiri pellige chiqishida muhim rol oynighan.

“Her qandaq qiyinchiliqtimu ghayimiz, murad-meqsetlirimizdin waz kechmiduq”

Irpanning éytip bérishiche, 10 yil mabeynide ular sergerdan muzikantlar qatarida yatqudek jay tapalmighan, ach qalghan qiyin künlirimu bolghan. Chünki éléktironluq muzika saheside tereqqiy qilish xéli zor meblegh telep qilidighan ish bolup, ilghar muzika üskünilirini sétiwélish hemde ularni özlirining alahidilikige asasen layihelep qurashturush kérek bolidiken.

Ular musheqqetni yéngip dawamliq tirishqan hemde éléktironluq muzika sahesidiki yéngi-yéngi ijadiyetliri, özgiche alahidiliki bilen diqqet qozghap, xelq'ara muzika féstiwallirigha qatnishish salahiyitige érishken.

 “Ünsiz” muzika etriti 2022-yili 12-ayda firansiyening ghengs shehiride ötküzülgen éléktironluq muzika féstiwaligha qatniship yerlik taratqularning diqqitini qozghighan iken. Bu yilqi féstiwalning élanliridiki tonushturushqa qarighanda, “Ünsiz” muzika etritining qedimiylik bilen zamaniwiliq birleshken muzikiliri özgiche séhriy küchke ige iken.

Bu qétimliq féstiwalda yüz minglighan mestanilerni özige jelp qilghan hesen bilen irpan yenila kemterlik bilen: “Ejdadlirimizning mirasini tonutush bizning burchimiz, Uyghur xelqimizni dunyagha tonutush üchün dawamliq tirishimiz. Biz aldi bilen öz millitimiz, Uyghurlarning qollishigha mohtaj” deydu.

“Tamashibinlarning sadalirini choqum bowilirimiz men bilen teng anglidi”

Éléktironluq muzika déginimiz hazirqi zaman un téxnika üsküniliri arqiliq, awaz tiwishning özgirishi, rétimi arqiliq mélodiye hasil qilidighan muzika bolup, bu xil muzika peyda qilidighan sézimni hesen mundaq teswirleydu: “Biz ilghar üsküne we awaz sistémisi arqiliq, qedimki Uyghur muzikilirini bügünki hetta kelgüsidiki yéngi dunya muzika éqimlirigha bashlap kirimiz. Bu xil éléktironluq muzika peyda qilidighan tuyghu intayin chongqur we küchlük bolup, xuddi bizning Uyghur meshreplirimizning ewjige chiqqan peyttiki hemmini untulduridighan qedimiy muzika keypiyatigha oxshaydu” .

Hesen yene hayajanda sözini mundaq dawam qildi: “Biz shu tesewwurni dunyawi ilghar sehnide körsettuq. Tamashibinlarning muzika tuyghusi yuqiri keypiyatqa kötürülgen peytte “Biz unsiz” , “Biz Uyghur” dep towliduq. Shu peytte peyda bolghan tamashibinlardiki hayajanliq keypiyat men üchün eng zor utuq. Bu 10 yilliq musapirliqtiki tirishchanliqimizning bir netijisi. Bizla emes, pütün Uyghurning eslide qénida bar bolghan muzika tuyghulirining dunya sehniside namayende qilinishi” .

Hesen bilen irpan özlirining talanti we tirishchanliqi bilen bilen tonulghandin kéyin, xelq'ara sehnilerde özini namayan qilip, dunyaning Uyghurlargha bolghan qarishi we chüshenchisini özgertishke tirishmaqta iken.

Hesen bu heqte toxtilip: “Dunya biz Uyghurlarning güzel tereplirinimu chüshinishi kérek, biz toghruluq sözliniwatqan güzel nersiler bek az, chünki her qanche müshkülatlargha uchrighan insanmu bel qoyuwetmey tirishsa haman utuq qazinidu, hemme insanni qayil qilidu. Biz “Ünsiz” shuning bir misali, sehnide “Biz Uyghur” dep towlighan waqtimda minglighan insanlarning muzikimizgha jor bolghanliqini, ularning shawqun-sadalirini, choqum ata-bowilirimiz men bilen teng anglidi...” deydu.