Uyghur xettatliqni saqlap qélish üchün amérikada tashlan'ghan qedem

Ablikim emet ependi amérikadiki Uyghur xettatliqini öginiwatqan oqughuchiliri bilen birge.

Melum bolushiche dunyaning her qaysi jaylirida yashawatqan muhajirettiki Uyghurlar özlirining kimlikini saqlap qilish we rawajlandurushta türlük qiyinchiliqlargha duch kelgen. Bolupmu muhajirette yashawatqan xettat, ressam, muzikant qatarliq Uyghur sen'etkarlargha ularning talantini jari qilduridighan muwapiq shert-shara'it hazirlap, Uyghurlarning xirisqa duch kéliwatqan sen'et medeniyitini muhajirette saqlap qilish we rawajlandurush texirsiz mesililerning birige aylan'ghan.

Uyghur diyarida tonulghan dangliq Uyghur fotograf, xettat ablikim emet ene shu az sandiki öz wetini sirtida yashawatqan sen'etkarlarning biri. U 2017-yili amérikagha a'ilisi bilen köchüp kelgen bolup, özining sen'et jehettiki talanti arqiliq muhajirettimu Uyghur medeniyitini tonutushni dawam qilip kelgen.

Ablikim emet ependi özining sen'etke bolghan ishtiyaqi heqqide toxtalghanda, ana wetinidiki tengritagh we baghrash kölige oxshash güzel menzirilerning özini sen'etkar qilip terbiyeligenlikni éytti. U Uyghur xelqige özining Uyghur diyarining her qaysi jayliridin tartqan güzel menziriliri bilenla tonushluq bolmastin belki xettatliqtiki mahariti bilenmu Uyghur xelqining hörmitige érishken. U xettatliq sen'itining tarixi qimmitini tekitlep Uyghur medeniyitining yarqin namayendilirining biri ikenlikini bayan qildi.

Ablikim Emet teminligen

U özining Uyghur sen'itige bolghan ottek ishtiyaqi bilen özi qimmetlik dep qarighan Uyghur sen'itini muhajirette saqlap qilish we eng muhimi buni kéyinki ewladlargha yetküzüshning yolliri heqqide izden'gen. Bostonda yashawatqan Uyghur yashliri bilen birliship massachustis shitatining her qaysi milletlerning öz medeniyitini qoghdash türige ajratqan medeniyet programmilirigha iltimas qilghan. Netijide mezkur shtatning ammiwi medeniyet kéngishi yolgha qoyghan “En'eniwi sen'et türliri üchün shagirt terbiyelesh” türi boyiche Uyghur xettatliqini ögitish üchün sun'ghan iltimasi bu yil 9-ayda qobul bolghan. Ablikim emet ependimning éytishiche Uyghur xettatliqi dersi resmiy ötülüwétiptu.

Xarward uniwérsitéti tedrijiy nérwa ilmi tejribixanisining tetqiqatchisi munewwer abdulla Uyghur xettatliqi dersining amérikada tunji qétim resmiy ders süpitide ütülüshi üchün bashtin axiri köp küch chiqarghan bostondiki yashlarning biri. U nöwette ablikim ependimdin xettatliq dersi éliwatqan bolup, bu heqte radi'omizning ziyaritini qobul qildi.

U xettatliq dersining royapqa chiqish jeryani heqqide qisqiche chüshendürüsh bérip mundaq dédi: “Biz massachustis shitatining ammiwi medeniyet kéngishining bir fondigha iltimas qilduq. Bu fond massachustista yashawatqan her qaysi milletlerning medeniyitini rawajlandurushi üchün ajritilghan. Bu xil en'eniwi sen'et türlirige shagirt terbiyelesh arqiliq en'eniwi medeniyetni yashlar arqiliq tereqqiy qildurushni meqset qilidu. Yeni ablikim emetke oxshash kespi xettatlar mezkur fond bilen özining turmushini kapaletke ige qilidu, hem xatirjem halda öz en'eniwi sen'iti üchün shagirt terbiyelesh pursitige érishidu. Medeniyet mirasliri yash ewladlargha yetküzülmise nahayiti asas yoqap kétidu”.

U yene mundaq dédi: “Wetende terbiyelen'gen we tonulghan Uyghur sen'etkarliri, yazghuchilar we ijtima'iy pen xadimlirining chet'ellerdiki hayati bir az qiyin. Chünki ular shu turuwatqan jayning tiligha pishshiq bolmighachqa kimdin, qeyerdin yardem sorash we xizmetke iltimas qilish heqqidiki uchurlarni bilmeydu. Hetta sen'et türide terbiyelen'gen yerlik sen'etkarlargha nisbetenmu riqabet küchlük, purset az bolghachqa, bizning muhajirettiki Uyghur sen'etkarlirimizgha téximu tes bolidu. Bizning shundaq talantliq sen'etkarlirimiz bar, ular talantini jari qildurushi kérek. Ularning sen'iti arqiliq biz medeniyitimizni muhajirette saqlap qilishimiz we rawajlandurushimiz bek muhim. Lékin sen'etkarlirimiz turmushini qamdimisa téxi bolmaydu. Shunga bu nahayiti chong bir mesile. Emdi bu mesilini hel qilishning yollirigha kelsek, aldi bilen Uyghur jama'iti ulargha talantini jari qilduridighan sehne yaritip bérish, ularning eserlirini tordin heqsiz chüshürüwalmay esli nusxisini sétiwélip öyide közge chéliqidighan yerde saqlash arqiliq öz sen'itimizni qedirlishimiz kérek. Netijide özimizning sen'etkarlirigha orun bergen we ularning sen'iti arqiliq Uyghur sen'itini téximu kengri shekilde bashqa milletlerning sen'itige baghlighan bolimiz”.

Ablikim Emet teminligen

Ablikim ependimu munewwer yuqirida tilgha élip ötkendek özining qabiliyitige chushluq orunlardin xizmet tépish pursiti kemchil bolushtek qiyinchiliqlargha duch kelgen. Ablikim ependi bu heqte toxtilip muhajirette yashawatqan sanaqliq we qimmetlik sen'etkarlarning eger turmushi kapaletke ige bolghan bolsa, Uyghur medeniyitini chet'ellerde saqlap qilish we rawajlandurushta eng hel qilghuch rol oynaydighanliqini tekitlidi. U yene sen'etkar kesipdashlirigha özining teklip-pikirlirini ortaqlashti.

Munewwer abdulla ablikim emetke oxshash öz talantini jari qildurush arqiliq muhajirette Uyghur medeniyitini saqlap qilish we rawajlandurush üchün xizmet qilishni xalaydighan Uyghur sen'etkarlirigha mundaq teklipte boldi: “Her türlük fondlargha iltimas qilish heqqide izdiniwatqanlar özining sahesige a'it tor betlerdin izdise kespige a'it élanlarni uchritalaydu. Eger uchurlarni qeyerdin izdeshni bilmigenler bolsa pursetni özi yaritalaydu. Nurghunlighan döletlerde medeniyet-sen'et türlirige ajritilghan fondlar bolidu. Mesilen amérikida en'eniwi medeniyetni rawajlandurush üchün échilghan döletlik we rayon xaraktérlik türler bar. Men aldi bilen ashundaq türlerni izdep körüshünglarni tewsiye qilimen. Eger yardimim kérek bolsa men bilen alaqileshsenglar bolidu. Sen'etkarlarning özliri alaqilisheleydighan yerlik sen'et jem'iyetliri bilen da'im alaqide bolup turushini tewsiye qilimen. Bu xil jem'iyetler da'im purset tépishta öz-ara yardemde bolidu. U yerlerde özining sen'itini namayan qilish, neshriyatlar bilen alaqilishish qatarliq pursetlerge érishish mumkin. Uyghur jama'iti arisida alaqini téximu kücheytish, bir-birimiz bilen hemkarlishish bekmu muhim. Emma Uyghur bolmighan yerlik sen'etkarlar bilen hemkarlishish téximu muhim. Sen'et jehettiki éstétik qarashlirimiz yéqin kélidighan ottura asiyaliq sen'etkarlar jama'iti we musulman sen'etkarlar jama'iti bilen alaqiliship ötüshmu nurghun pursetlerni yaritidu”.

Axirida ablikim ependi özining muhajirette Uyghur xettatliqni saqlap qilish we rawajlandurush toghrisidiki pikir-tekliplirini biz bilen ortaqlashti.

Ablikim emet 1963-yili 5-ayning 1-küni bayin'gholin mongghul aptonom oblastining xoshut nahiyeside tughulghan. Uyghur diyarida neshr qilin'ghan nopuzluq gézit-zhurnallarda köpligen hösn xet we foto süret eserliri élan qilin'ghan. 2012-Yili 9-ayda amérika dölet jughrapiyesi zhurnili orunlashturghan xitay rayoni foto süret musabiqiside “Tebi'iy qum yéza” namliq esiri tallinish mukapatigha érishken.