Social Media
Uyghurlarning xitaylar bilen toylishish nisbitining xitaydiki bashqa milletlerge sélishturghanda eng töwen derijide ikenliki xitay tetqiqatchiliri teripidinmu tekitlep ötülgen bir ré'alliq. Emma xitay yéqinqi yillardin buyan Uyghur diyarida milletlerning öz ara qoshulup kétishini teshebbus qilip, xitaylar bilen nikahlan'ghan Uyghur we bashqa yerlik millet yashlirini "Milletler ittipaqliqi nemunisi" dep terghib qilmaqta. Shuning bilen bir waqitta yene xitay ölkiliridiki xitay yashlirini Uyghur élige kélip Uyghurlar bilen toylishishqa righbetlendürmekte. Yene kélip xitayning milliy assimiliyatsiyeni teshebbus qilidighan bu xil siyaset-tedbirliri milyonlighan Uyghurlar yighiwélish lagérlirigha qamalghan bir pewqul'adde mezgilde yuqiri baldaqqa kötürülmekte.
Xitayning hökümet xewerliridin melum bolushiche, 2019-yili 5-ayning 4-küni guma nahiyilik hökümet tarmaqliri 77 jüp yashning kolléktip toy murasimini daghdughiliq ötküzgen. Mezkur sin xewiride kolléktip toy murasimi ötküzgenler arisida xitaylar bilen toylashqan Uyghur qizliriningmu melum nisbetni igileydighanliqi melum bolmaqta.
Bu xewer chet'ellerdiki Uyghurlar köp qolliniwatqan ijtima'iy taratqularda jiddiy inkas qozghimaqta. Bu heqte özining féysbuk bétide inkas qayturghan amérikadiki Uyghur ziyaliysi, optika inzhénéri doktor erkin sidiq ziyaritimizni qobul qilip öz qarashlirini otturigha qoydi.
U sözide bu ehwal gerche Uyghur jama'itide jiddiy inkas qozghawatqan bolsimu, emma gherb metbu'atlirida tégishlik diqqet qozghimaywatqanliqini tekitlep ötti. U Uyghur élidiki mewjut mesililerni dunyagha anglitishta chet'ellerdiki Uyghurlarning aktip we tedbirlik bolushini telep qildi.
Uningdin bashqa yéqinda yene xitay ölkiliridiki xitay boytaq yashlirini Uyghur diyarigha kélip Uyghur qizliri bilen toylishishqa we zor sommida mukapat élishqa dewet qilin'ghan bir uchurmu twittérda keng tarqalmaqta. Bu heqte xitayning ijtima'iy alaqe torlirida "Boytaqlar üchün xosh xewer" dégen témidiki uchur menbesi éniqsiz bir süretlik yazma tarqalghan. Uningda qaghiliq nahiyisining yéngi siyaset chiqirip her qandaq bir xitay Uyghur diyarigha kélip az sanliq millet qizliri bilen toy qilsa hökümetning bir yürüsh bikarliq öy we 88 ming yüenlik mukapatigha érishidighanliqi, tughulghan balisining 18 yashqa kirgiche ayda 800 yüenlik teminattin behrimen bolidighanliqi bayan qilin'ghan.
Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchi asiye Uyghur xanimmu ziyaritimizni qobul qilip, buning emeliyette bir "Milliy qirghinchiliq" ikenlikini, buninggha sel qarashning éghir milliy paji'elerni élip kélidighanliqini bildürdi.
Amérikadiki washin'gton ishtatliq uniwérsitétining tetqiqatchisi derrin baylérmu ziyaritimizni qobul qilip, buning heqiqetenmu jiddiy bir mesile ikenlikini, emma bu mesilining gherb metbu'atlirida yéterlik diqqet qozghiyalmighanliqini bildürdi.
Derrin baylérning bildürüshiche, uning bir Uyghur dosti yéqinda yurtida qalghan qiz dostidin ayrilishqa mejbur bolghan iken. Qiz dosti uninggha emdi ikkisining toy qilish mumkinchiliki qalmighanliqi, özining xitay erliri bilen toy qilishqa mejburlinishidin ilgiri Uyghur yigitidin biri bilen toy qilip, özini we a'ilisini bu xorluqtin qutuldurmaqchi bolghanliqini éytqan iken.
Derrin baylér bu heqte pikir bayan qilip, özi Uyghurlarning ehwalini yaxshi bilgechke bu mesilining Uyghurlargha élip kélidighan selbiy aqiwetlirini hés qilalaydighanliqini, emma gherbtiki Uyghurlarni anche bilip ketmeydighan kishiler üchün milletler ara toylishishning alahide bir mesile süpitide qaralmaydighanliqini tekitlep ötti.
U mundaq dédi: "Buning üchün Uyghurlar xitay hökümiti teripidin nikah erkinliki cheklen'gen, mejburiy we siyasiy meqset chiqish qilin'ghan nikah mesililirini dunyagha aktipliq bilen anglitish zörür. Chünki Uyghur qiz-ayalliri uchrawatqan bu mesile tégi-tektidin éytqanda, insan heqliri depsendichiliki bolupla qalmay, belki öz nöwitide yene irqiy qirghinchiliq mesilisidur."
