Хитайниң “бир бәлбағ бир йол” қурулушиға қарита тәһдитләр күчәймәктә

Хәвәрләрдә баян қилинишичә, хитайниң “бир бәлбағ, бир йол” қурулушиниң муһим түгүни болған “хитай-пакистан иқтисадий каридори” қурулуши 2013-йили башланған болуп, қәшқәрдин гвадар портиғичә созулған бу қурулушқа хитай һакимийити 60 милярд доллар пул сәрп қилған. Бирақ, бу қурулуш башлинип һазирғичә болған 11 йилда мәзкур қурулуш орунлирида хизмәт қиливатқан хитай инженерлири вә ишчилири 16 қетим қораллиқ һуҗумға учрап, җәмий 12 адәм өлгән вә 16 адәм яриланған. Ахирқи қетимлиқ һуҗум бу йил 6-өктәбир күни пакистандики мустәқиллиқ истикидә болуватқан өзини “бәлуҗистан азадлиқ армийәси” дәп атиған тәшкилат тәрипидин елип берилған. Бу һуҗумда 2 хитай өлүп, 10 нәпири яриланған.

BBC Ниң 8-өктәбир елан қилған “пакистанда хитайлар һуҗумға учриди: чәт әлдики хитай ишчилар немә үчүн пакистан қатарлиқ дөләтләрдә һуҗум нишаниға айлинип қалиду?” намлиқ хәвәрдә тилға елинишичә, нөвәттә ялғуз пакистандила әмәс, африқа әллиридиму кан қурулушлирида ишләватқан хитайларға һуҗум қилиш вә хитайларни гөрүгә еливелиш һадисилири көпләп йүз бәрмәктикән. Бундақ вәқәләр илгири афғанистандиму йүз бәргәниди.

Хәвәрдә баян қилинишичә, нөвәттә чәт әлләрдә “бир бәлбағ бир йол” қурулушиға мунасивәтлик түрләрдә 568 миң хитай ишчи ишләватқан болуп, буларниң көпинчиси електир истансиси, йол, көврүк, деңиз порти ясаш вә кан ечиш саһәлиридә хизмәт қилидикән. Бирақ хитайниң бу қурулушлири йәрлик хәлқни иш пурсәтлири билән тәминлимигәнлики яки йәрликкә һечқандақ нәп бәрмигәнлики, әксичә екологийәлик муһитқа зиян селип кәлгәнлики үчүн барғансери күчлүк қаршилиқларға дуч кәлмәктикән. Йеқинда конгодики йәрлик аһалә алтун канда ишләватқан хитай ишчиларға қораллиқ һуҗум қозғиған. Бу йил 7-айниң ахирлири пакистандики миңлиған балучи аһалиси гвадар портида намайиш елип барғаниди.

Түркийә һаҗеттепә университетиниң дотсенти доктор әркин әкрәмниң тилға елишичә, һазир хитайниң “бир бәлбағ, бир йол” қурулушиға болған наразилиқлар ялғуз пакистандила әмәс, асия, африқа вә явропадики көплигән дөләтлиридиму түрлүк шәкилләрдә ипадә қилинмақта. Униң илгири сүрүшичә, “бир бәлбағ бир йол” қурулуши хитайниң җаһанға һаким болуш чүши үчүн түзүлгән бир истратегийә болуп, хитай қанчилик зәрбигә учришидин қәтийнәзәр, буни әмәлийләштүрүш үчүн тиришидикән.

Норвегийәдики вәзийәт анализчиси, “уйғур әдлийәси архип амбири” ниң мәсули бәхтияр өмәр әпәндиниң қаришичә, хитай һакимийити “бир бәлбағ бир йол” қурулушиға мәбләғ салған дөләтләрдики мустәбит һөкүмәтләр билән бирлишип йәрлик аһалиләрниң қенини шораватқанлиқи үчүн, хитай ишчиларға қарши һуҗум һәрикәтлири бундин кейин йәниму күчийиши мумкин икән. Бирақ, хитай һөкүмити өз ишчилириниң өлүми сәвәблик “бир бәлбағ бир йол” қурулушидин һәргиз ваз кәчмәйдикән. Униң тәкитлишичә, “бир бәлбағ бир йол” қурулуши хитайниң дуняға қарита кеңәймичилик сияситини арқа көрүнүш қилған болуп, хитайниң шәрқий түркистанда йолға қойған ирқий қирғинчилиқиму мушу яман ғәризиниң бир мәһсули икән.

2017-Йилидин башлап пакистандин бөлүнүп чиқишни мәқсәт қилған бәлуҗилар вә синдиһларниң демократик күрәш йолини талливалған бир бөлүк хадимлири б д т ниң җәнвәдики мәркизидә өткүзүлгән б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 36-нөвәтлик йиғинида хитайниң “бир бәлбағ бир йол” қурулуши үстидин шикайәт қилған вә пакистан һөкүмитиниң залимлиқини әйиблигәниди. Улар 2017-йили 20-сентәбир күни б д т бинаси алдида д у қ хадимлири билән биргә хитайға қарши бирләшмә намайиш елип барған һәмдә хитай вә пакистанға қарши ортақ паалийәт қилиш үчүн уйғурлар билән һәмкарлишишни халайдиғанлиқини билдүрүшкәниди.