“Xitay chüshi” ning toqquz sehipisi we shi jinpingning yéngi sho'ari

Xitay hökümitining yillardin buyan dawam qilip kelgen “Besh yilliq pilan” layihesi 2020-yili öktebirde chaqirilghan 19-nöwetlik 5-omumiy yighindiki eng muhim we merkiziy témilardin boldi. Xuddi burunqi mezgillerge oxshash bu qétimliq omumiy yighinmu hökümet xizmiti heqqide emes, asasliqi xitay kompartiyesining yuqiri qatlimidikilerge béghishlan'ghan yighin bolghanliqi üchün pütün dunyaning tégishlik diqqitini qozghidi. Buningda hemmidinmu bekrek közge chéliqidighini bolsa bu qétimqi yighinda otturigha qoyulghan “14-Besh yilliq” pilan boldi.

Xitay hökümitining bu heqtiki xewerliride keng yer alghan “Bundin kéyin qudretlik bir memliketke aylinish hemde hemmila sahede qudret tépish” sho'ari del nöwettiki xitay hökümiti biwasite yar-yölek boluwatqan “Xitay chüshi” ning bashqiche atilishi bolup, xitay axbaratliri buning pen-téxnika, herbiy ishlar, medeniyet, ma'arip, tenterbiye qatarliq toqquz chong sahediki ehwali heqqide köplep melumat berdi. Bolupmu “14-Besh yilliq pilan” ning 2035-yilighiche bolghan mezgildiki xitayning yéngidin qudret tapqan bir memliketke aylinishida hel qilghuch rol oynaydighanliqi alahide tekitlendi.

Xitay hökümiti 2015-yilidin buyan dep kéliwatqan “2025-Yili xitayda ishlen'gen” qurulushi bolsa eyni waqitta xitayning dunyaning erzan bahaliq emgek zawuti bolushtek ornini özgertip, uni amérika we yawropagha oxshash yuqiri pen-téxnika mehsulatlirini ishlepchiqiridighan döletke aylandurush, shu arqiliq 2025-yiligha barghanda xitayni dunyadiki “Ishlepchiqirish küchlirining yétekchi parawozi” gha aylandurushni nishan qilghan idi. Emma amérika bilen bolghan soda urushining deslipidila xitaydiki yuqiri téxnika sahesige chétishliq barliq sahening amérika shirketlirige qaysi derijide tayinishqa mejbur bolup kelgenliki tézdin ashkara boldi. Arqidinla xitaydiki yérim ötküzgüch sana'itige kéreklik mehsulatlarning 84 pirsenti amérika we yawropadin import qilinidighanliqi, eger bu yol késip tashlansa xitayning intayin cheklik ishlepchiqirish quwwiti bilen yuqiri téxnika saheside palech orun'gha chüshüp qalidighanliqi “Diplomat” zhurnilining ötken heptidiki mexsus maqaliside tepsiliy bayan qilindi. Prinsiton uniwérsitéti qarmiqidiki “Xitaygha yardem” qurulushining diréktori chén kuydé bolsa bu qétim shi jinpingni “2025-Yili xitayda ishlen'gen” dégen sho'arni “2035-Yilidiki ulughwar nishan” dégen'ge almashturup, yene bir qétim ‍öz nopuzini ashurush üchün köz boyamchiliq qiliwatidu, dep qaraydighanliqini bildürdi.

“2035-Yilini nishan qilghan bu layihede shi jinping özi rehberlik qiliwatqan döletning qisqighine waqit ichide bu ulughwar nishan'gha qandaq qilip yétidighanliqi heqqide bir qatar hayajanliq sözlerni qildi. Emma qaraydighan bolsaq bu debdebilik sho'arlarning hemmisi emeliyette uning xitay kompartiyesining 20-qurultiyida özining dawamliq hoquq tutushi üchün ‛yol yasishi‚ din bashqa nerse emes. Chünki uning kéyinki qétimliq partiye qurultiyida texttin chüshkisi yoq, shuningdek chüshimen depmu chüshelmeydu. Chünki u alliqachan partiye we hökümet saheside özige chish-tirniqighiche öchmenlik saqlap kéliwatqan zor bir top kishilerning barliqini bilidu. Shunga u texttin chüshken künning özi üchün mehsher küni bolup qélishidin qorqidu. Del mushu seweblerdin shi jinpping bu qétimqi yighinda özining izbasari kim bolidighanliqi heqqide héchqandaq söz qilmidi. Emma dawamliq textte olturush üchün özining qandaq ulughwar qurulushlargha yétekchilik qilidighan kishi ikenlikini xitay xelqige bildürüp qoyush zörür bolup qéliwatidu. Shunga u ‛14-besh yilliq pilan‚, ‛2035-yiligha barghanda dunya pen-téxnikisining serkisige aylinish‚ dégendek ‛alemshumul‚ sözlerni qilish arqiliq xitay xelqini öz etrapigha zich uyushushqa ündewatidu. Yene kélip sotsiyalistik döletlerning diktatorliri herqachan bir döletning nishanini pütkül jem'iyetning mejburiyet nishanigha aylandurush arqiliq pütün jem'iyetni ashu nishan'gha, shuningdek ashu nishanning ijrachisi bolghan kishige egiship méngishqa qistaydu. Buningda xelqini téximu asan kontrol qilghili bolidu.”

Xitay hökümitining 19-nöwetlik 5-omumiy yighinida alahide tekitlen'gen yene bir nuqta xitay dölitini herbiy ishlar jehette qudretlik bir sewiyige élip chiqish boldi. Bolupmu xitay xelq armiyesi qurulghanliqining 100 yilliq xatiriside, yeni 2027-yiligha barghanda xitay xelq azadliq armiyisini “Toluq zamaniwilashqan armiye” qilip chiqish heqqidiki bayanlar chet el axbaratliridinmu keng yer aldi. “Iqtisad waqti” géziti bolsa buni xitay hökümitining “Armiyeni küchlendürüsh arqiliq herqaysi jehetlerde amérika armiyesi bilen teng turalighudek bir herbiy mudapiye quwwitige ége bolush hemde xitayning teywen etrapidin ketmeywatqan hemde teywenni qoralliq ishghal qilishigha putlikashang boluwatqan amérika armiyesige tik qarash arzusining eks étishi” dep körsetti. Emma chén kuydé ependi bolsa xitayning nöwettiki ehwalida buning éhtimalliqi unche chong emes, dep qaraydu.

“Bu qétim élan qilin'ghan yighin doklatigha qaraydighan bolsaq buningdin ilgiriki waqitlarda déyiliwatqandin bashqichirek bolghan birer yéngiliqni körgili bolmaydu. Emma diqqet qilishqa tégishlik bir nuqta shuki, xitay téxi yéqinqi künlergiche aghzi-aghzigha tegmey sözlewatqan xelq'ara weziyetning qandaq keskin boluwatqanliqi, jenubiy déngizdiki ‛düshmen küchlerning qandaq ighwagerlik qiliwatqanliqi‚, buninggha qarshi qandaq qeyserlik bilen küresh qilish lazimliqi, dégenler bu qétimqi doklatta zadila tilgha élinmaydu. Bu némini körsitidu, dégende xitay kompartiyesi nöwette özliri duch kéliwatqan qiyin shara'itni xelq aldida ten élishni xalimaywatidu. Mundaqche éytqanda bu doklattin xitay hökümitining ‛téshi pal-pal, ichi ghal-ghal‚ dégendek ehwalda ikenlikini körüwalghili bolidu. Yene kélip bu qétimqi 5-omumiy yighin'gha oxshash yighinlarda herqachan rehbiriy kandilatlarning orni békitilidu. Emma bu qétim undaq zor özgirishler emes, eksiche ichki qisimdiki muqim bolghan siyasiy muhit özgermestin dawam qildi. Shunga bu jehettin qarighanda, xitayning hazirqi halitini eyni waqittiki sowét ittipaqi halak bolushqa yüzliniwatqan waqitlardiki ehwalgha oxshap kétidighan bir weziyette, désekmu bolidu.”

Derweqe, xitay hökümitining bu qétimqi 5-omumiy yighinda otturigha qoyghan 2035-yiligha barghanda “Toqquz sahening hemmiside serkilik ornigha ötüp dunyaning xojisigha aylinish” heqqidiki bayanliri herqaysi axbarat wasitiliri arqiliq dunyagha melum bolghandin kéyin, buninggha qarita héchqanche alqish sadasi otturigha chiqmidi. Eksiche, “Eger rastinla xitay ashundaq qudret tépip, amérikaning hazirqi ornini igilise u halda dunya qandaq bolup kétidu?” dégen so'al köpligen kishilerni bu heqtiki söhbet we muhakimilerge élip kirdi. Ene shular qatarida eng tipik söhbetlerning biri “Amérikaning burulush nuqtisi” aqillar merkizining qurghuchisi, amérikada aliqishqa érishken siyasiy analizchi charliy kirk boldi. U xitay kompartiyesining 5-omumi yighinida otturigha qoyulghan “Alemshumul nishan” heqqidiki xewerler axbaratlardin keng yer alghandin kéyin “Eger amérika mewjutluqtin qalsa qandaq bolidu” dégen söhbette nahayiti ochuq qilip “Oylap köreyli: xitay döliti hazir özliri ige boluwatqan bayliq we quwwet bilen milyonlighan musulmanni lagérgha qamap boldi. Biz ‛emdi qaytilanmaydu‚ dégen sho'arlarning yalghanliqi mushu xitay dölitining sewebidin yene bir qétim ashkariliniwatidu. Emma biz bu ishlarni taxtiwéshigha élip qoyup turup, xitayning mallirini tökme qilip éliwatimiz. Buning bilen lagérlarni téximu zor meblegh bilen temin étiwatimiz. Xitay déngizda mushtumzorluq qilmaqta, yene wirus yasap chiqip nechche yüzming amérika puqrasining jénigha zamin boldi. Shumu yetmemdu?” dédi.

Melum bolushiche, nöwette xitayning kelgüsi 15 yildiki tereqqiyat xeritisi dunya xewerlirining qiziq nuqtilirining biri bolup qéliwatqan bolup, bu heqte köpligen mulahize we muhakimiler dawamliq ‍otturigha chiqmaqta iken.