Xitay “Dunya sayahet baziri yermenkisi” ni Uyghur irqiy qirghinchiliqini yépish sehnisi qilish bilen eyiblendi

En'gliye paytexti londonda 5-noyabirdin 7-noyabirghiche ötküzülgen 2024-yilliq “Dunya sayahet baziri yermenkisi” ge, xitayning hökümet sayahet-medeniyet apparatliri we xususiy sayahet shirketliridin teshkil tapqan zor kölemlik bir ömek bilen ishtirak qilishi, bolupmu Uyghur aptonom rayonining sayahet tarmaqlirining xitay sayahet ömiki terkibide alahide salmaqni igilep, “Shinjang sayahetchiliki” ni alahide gewdilendürüshi, xitayning talash-tartishtiki “Shinjang sayahetchiliki” ge da'ir kishilik hoquq endishilirini qozghimaqta. Kishilik hoquq teshkilatliri gherb sayahet shirketlirini xitayning Uyghur élidiki “Irqiy qirghinchiliq sayahiti” ge ishtirak qilmasliq heqqide agahlanduruwatqan bir peytte, “Dunya sayahet baziri yermenkisi” xitayning atalmish “Shinjang weziyitini normal körsitishi” ge shara'it yaritip bérish bilen eyiblendi.

Xitay terep “Dunya sayahet baziri yermenkisi” torida élan qilghan bu heqtiki élanida, yermenkide “Shinjangning kishini lal qilarliq séhri küchi körsitilip, köp xil étnik medeniyet emeliyiti namayan qilin'ghanliqi” ni qeyt qilsimu, emma kishilik hoquq teshkilatliri xitayning körgezmide “Shinjang sayahetchiliki” ni alahide gewdilendürüsh arqiliq, yermenkini özining Uyghur élidiki “Insaniyetke qarshi jinayiti” we “Irqiy qirghinchiliqi” ni yépish hem aqlashning sehnisi qilghanliqini ilgiri sürmekte.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqat diréktori, “Irqiy qirghinchiliq sayahiti: sherqiy türkistandiki xelq'ara sayahet shirketliri” namliq doklatning aptorliridin doktor hénrik shajiwiski (Henryk Szadziewski), xitayning bu arqiliq dunyagha “Shinjang siyasiti” ning muweppeqiyetlik bolghanliqi we rayonni muqimlashturghanliqini körsetmekchi bolghanliqini tekitleydu. Hénrik shajiwiskining qeyt qilishiche, xitay bu yermenkige tunji qétim Uyghur élining sayahet ishlirigha mes'ul da'irilirini ewetken. Hénrik shajiwiski 6-noyabir bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq deydu: “Ular buningdin ilgiri parizh we bérlinda ötküzülgen sayahet yermenkilirige qatnashqan bolsimu, emma buninggha shinjangning sayahet ishlirigha mes'ul da'irilirini ewetmigen. Lékin bu qétim london'gha ewetip, Uyghur rayonining sayahet nuqtisi ikenlikini namayan qilishqa alahide tirishchanliq körsetti. Bundaq qilishta bir qanche seweb bolsimu, eng muhimi dunyagha uning siyasitining muweppeqiyetlik bolghanliqi hem rayonni muqimlashturghanliqini namayan qilishtur.”

Hénrik shajiwiskining qeyt qilishiche, xitay xelq'araning Uyghurlar mesilisidiki eyibleshlirini ret qilishta sayahetchilikni wasite qilip qollanmaqta iken. Shajiwiski mundaq deydu: “Bu ishta xitay hökümitining özi chiqip sözlise, uning sözi anche ishenchlik bolmaydu. Shunga, u ishta bashqilarni qollanmaqta. Sayahetchilik buningdiki wasitilerning biri. U, kishilerning sayahetke kélip, nahayiti éhtiyat bilen yasalghan körünüshlerni körgendin kéyin, dunyagha bu rayonning érishken zor muweppeqiyetlirini sözlishini kütidu. Shunga, sayahetchilik uning bu meqsetke yétishidiki wasitilerning biri bolmaqta.”

 Bu nöwetlik yermenkide xitayning achqan “Xitaydiki yuqiri süpetlik sayahet tereqqiyati” namliq körgezme zalining qarmiqida, Uyghur éli üchün “Shinjang yaxshi jay” namliq mexsus körgezme tesis qilin'ghan. Xitay “Yer shari waqti” qatarliq hökümet taratqulirining xewerliride, körgezmige Uyghur élidin aptonom rayonluq sayahet-medeniyet nazaritining naziri güli ablimit (Abulimu) bashchiliqida ondin artuq ichki we xelq'araliq sayahet shirkitining qatnashqanliqi qeyt qilinmaqta. Xitayning xewerliride ilgiri sürüshiche, “Körgezmidiki ésil medeniyet mehsulatliri, gheyriy maddiy medeniyet mirasliri, hayati küchke tolghan xelq örp-adetliri xelq'araning alahide diqqitini tartqan.”

Biz shu munasiwet bilen 7-noyabir xitayning londonda turushluq “Döletlik sayahet ishxanisi” gha téléfon qilghan bolsaqmu, lékin bu ishxanining xadimi so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi. Mezkur ishxanining yermenkide xizmet qiliwatqan bu xadimi, özining hazir xéridarlar bilen aldirash ikenliki, so'allirimizgha hazir jawab bérilmeydighanliqi, kishilik hoquq teshkilatlirining Uyghur “Irqiy qirghinchiliqi” heqqidiki agahlandurushlirining “Bezi taratqulardiki qaymuqturush xaraktérlik xewerler” ikenlikini ilgiri sürdi.

En'gliyede turushluq Uyghur pa'aliyetchi, “Uyghur irqiy qirghinchiliqini toxtitish birleshmisi” ning mes'uli rehime mahmutning éytishiche, xitayning “Dunya sayahet yermenkisi” de “Shinjang sayahetchiliki” ni körgezme qilishi, uning imag yasash herikitining bir parchisi iken. Rehime mahmut yene en'gliye parlaménti Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilghan bolsimu, lékin hökümetning buni téxi étirap qilmasliqi bu xil pa'aliyetlerge yochuq échip bériwatqanliqini tekitlimekte.

Biz 7-noyabir london “Dunya sayahet baziri yermenkisi” ning istratégiyelik hemkarliq mudiri nikolas bétlés (Nicholas Bettles) bilen alaqiliship, uning inkasini sorighan soriduq. Lékin nikolas bétlés özining buninggha baha bérelmeydighanliqi, buni yermenkining axbarat ishlirigha mes'ul xadimliridin sorishimizni tewsiye qildi. Biz yermenkining axbarat emeldari béka krug xanimgha xet yézip, uning inkasini sorighan bolsaqmu, lékin u hazirgha qeder jawab bermidi.

Halbuki, “Uyghur kishilik hoquq qurulushi” diki doktor hénrik shajiwiskining bildürüshiche, nöwette xitay chet el sayahetchilirige échiwetken meyli qeshqerde qayta qurup chiqqan kona sheher restiliridiki sayahet nuqtiliri bolsun yaki ürümchidiki muziy we turpandiki yipek yoli mirasliri bolsun, hemmisi xitayning siyasiy pilanigha xizmet qilmaqta iken.

Hénrik shajiwiski mundaq deydu: “Elwette, yipek yoli tarixiy meptun qilarliq bolsimu we kishiler körüshni azu qilsimu, emma sayahette diqqet qilidighan nazuk bir nuqta bar. Xitay yipek yoli tarixiy arqiliq kishilerge Uyghur rayoni ezeldin xitayning parchisi, tarixning uzun musapiside xitay izchil bu rayonda mewjut bolghan, Uyghurlar ezeldin ‛jongxu'a milliti‚ ning bir qismi dégenni singdürmekte.” “Yer shari waqti” gézitining bildürüshiche, “Shinjang wekiller ömiki” yermenkining “Shinjang sayahetchilik körgezmisi” ge yoluqqan méhmanlargha Uyghur élidiki méhmanxana, menzirilik jaylar we qishliq qar téyilish menzilgahlirining bahada étibar bérish béletlirini tarqitip, téximu kök sayahetchining rayonni sayahetke kélishige ilham bergen.