Uyghur diyaridiki “Erkin soda sinaq rayoni” we xitay iqtisadining 2024-yilliq weziyiti

Gherb mutexessisliri xitay iqtisadining 2023-yildiki chöküshi we 2024-yildiki tereqqiyat weziyiti heqqide toxtalghanda, xitay iqtisadining motori hésablan'ghan öy-mülük sodisining zawal tépishi, xelqning istémal éhtiyajining tézdin töwenlishi, ishsizliqning ewj élishi, ottura-kichik tiptiki karxanilarning tijaritining chékinishi we xelqning hökümetke bolghan ishenchining berbat bolushi qatarliq besh nuqtini muhim amillar qatarida tilgha élishmaqta.

BBC Élan qilghan “2024-Yildiki xitay iqtisadi: ishench qandaq ghayib boldi? qaytidin qandaq berpa qilish kérek?” namliq maqalide bayan qilishiche, yuqiriqi besh amil ichidiki xelqning hökümetke bolghan ishenchining berbat bolushi bilen shi jinpingning hazirqi siyasiti 2024-yilidiki xitay iqtisadini zawalliqqa yüzlendüridighan asasiy amil iken.

 Maqalide éytilishiche, shi jinpingning hazirqi siyasitide “Xitay kommunistik partiyesining muqimliqini saqlap qélish iqtisadiy tereqqiyatqa köngül bölüshtinmu muhim” bolup qalmaqta iken. Nöwette soda sahesidiki xitay bayliridin tartip addiy xitay puqralirighiche hökümetning siyasitidin barghanséri ümidsizliniwatqan bolup, bu ümidsizlik kishilerde kommunistik partiyege we xitayning bundin kéyinki tereqqiyatigha nisbeten éghir derijidiki ishenchsizlikni peyda qilghan. Bu ishenchsizlik bolsa, xitayning bundin kéyinki siyasiy, iqtisadiy weziyitige biwasite selbiy tesir körsitidiken hemde uni qisqa muddette özgertish kommunistik partiyening qolidin kelmeydiken.

 Biraq, mutexessisler xitay iqtisadining bundin kéyinki tereqqiyatining köngüldikidek bolushini tesewwur qilish qiyin dep qarawatqan mushundaq bir chaghda, xitay hökümiti ürümchi, qeshqer we qorghasta “Erkin soda sinaq rayoni” berpa qilip, Uyghur diyarining kelgüsi istiqbalining xeritisini sizishqa urunmaqtiken.

 Közetküchilerning qarishiche, xitay hakimiyiti bir tereptin Uyghur irqiy qirghinchiliqini perdazlash, amérika we yawropa ittipaqi Uyghur mejburiy emgiki seweblik yolgha qoyghan “Teminlesh zenjiri qanuni” gha oxshash türlük qanunlarning boyunturuqidin qutulushni meqset qilsa, yene bir tereptin zawalliqqa yüzliniwatqan xitay iqtisadini qutuldurup qélish üchün Uyghur diyarida “Erkin soda sinaq rayonliri” ni berpa qilip, bu sahediki “Büyük ilgirilesh” lerdin söz échishqa bashlimaqtiken.

Bu xil qarashni ilgiri sürgen gérmaniyediki weziyet analizchisi enwer ehmet ependining bayan qilishiche, xitayning “Erkin soda sinaq rayoni” berpa qilishi hergizmu sherqiy türkistanning iqtisadiy tereqqiyatini heqiqiy rewishte ilgiri sürüshni meqset qilmaydiken, belki u Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurush bilen birge, weyran boluwatqan xitay shirketlirini qutuldurushni tüp nishan qilghan iken. Norwégiyediki weziyet analizchisi bextiyar ömer ependimu oxshash qarashni ipade qildi.

 “2024-Yilidiki xitay iqtisadi: ishench qandaq ghayib boldi? qaytidin qandaq berpa qilish kérek?” namliq maqalida eskertilishiche, xitay kommunistik partiyesi merkizi komitéti téxi yéqindila ötküzgen iqtisadiy xizmetler toghrisidiki yighinda, ezeldin ishlitip baqmighan bezi söz-ibarilerni qollinish arqiliq özliri duch kéliwatqan müshkülatlarni ipade qilip ötken. Mesilen, “Ishench yoq”, “Netijiler telepke layiq emes”, “Ijtima'iy mölcherler ze'ip ”, “Dölet ichidiki oborotta tosalghular mewjut ” dégendek.

 -2024Yilidiki xitay iqtisadini zawalliqqa yüzlendüridighan asasiy amillar yalghuz xitay xelqining hakimiyetke qarita ishenchisining yoqilishi bilenla cheklenmeydiken, belki téximu muhim bolghini, gherb ellirimu xitaygha bolghan ishenchisini yoqatmaqta iken. 2023-Yilidin bashlap nurghunlighan shirketler xitaydin chékinip chiqishqa bashlighan we nurghunliri meblegh sélishtin waz kechken. Gherb elliri puqralirining xitay tawarlirigha bolghan éhtiyaji zor derijide töwenligen.