Xitay iqtisadining chöküshi Uyghur éli üchün némidin dérek béridu?

Bir ayal éwirgrend (xéngda) öy-zémin shirkitining xitaydiki tereqqiyat türlirini körsitidighan xerite bar tamning yénidiki pelempeydin chüshüwatqan körünüsh.2023-Yili 18-séntebir, béyjing.

Ötken hepte, Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy Uyghur élidiki merkezge qarashliq bir qanche sahelerge qarita yéngi yilliq xizmet nishani heqqide yolyoruq bergen. Wahalenki, ma shingrüyning tunji qétim Uyghur rayonidiki éléktir énérgiye, néfit-renglik métal, uchur-mulazimet, xewerlishish, pul-mu'amile qatarliq merkezge qarashliq karxana-orunlarning döletning döletning küchi we omumiy tereqqiyatigha téximu yaxshi mulazimet qilishini tekitlishi, mutexessislerning diqqitini qozghaydighan muhim témilarning biri bolmaqta.

Xitay bashqurushidiki “Tengritagh tori” ning 22-féwraldiki xewiride körsitilishiche, ma shingrüy Uyghur rayonidiki merkezge qarashliq sahelerning xizmetlirini tekshürüshte, merkez bilen yerlik hökümetlerning öz'ara menpe'et yetküzüsh, öz'ara hemkarliqni yenimu ilgiri sürüsh we chongqurlashturushi lazimliqini eskertken. U nuqtiliq halda éléktir énérgiyesi, kömür, néfit ishlepchiqirish türliri qurulushini tézlitip, “Shinjangning tok, kömür, néfitlirini sirtqa yetküzüsh” istratégiyesi arqiliq döletning éléktir énérgiye, kan bayliq bixeterlikige kapaletlik qilish bilen bir waqitta, döletning omumiy tereqqiyatini kücheytip, omumiy xelq igilikining muhim rolini téximu yaxshi jari qildurushni tekitligen.

 “Démokratik xitay fironti” ning mu'awin re'isi, “Manjuriyeni eslige keltürüsh herikiti” ning meslihetchisi, kanadadiki siyasiy analizchi shéng shö bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qilghanda ma shingrüyning merkezge qarashliq éléktir énérgiye, kan-néfit bayliqliri sahesidiki karxana-orunlargha bu yéngi yolyoruqni tekitlishi mahiyette, xitay hökümitining nöwettiki peydinpey nacharlishishqa qarap kétiwatqan iqtisadiy weziyiti bilen munasiwetlik, dep körsetti. Shéng shö xanim bu heqte toxtilip mundaq dédi:

 “Hazir xitay iqtisadini chékinish basquchida déyishke bolidu. Chünki, uning öy-mülük baziri, pay-chek baziri qatarliqlarning hemmisi zawalliqqa yüzliniwatidu. Xitaydiki puqralarning sétish we sétiwélish küchimu ajizlawatidu. Chet'el shirketlirimu meblegh sélishtin asta-asta chékiniwatidu. Buningdin sirt yene, ishsizliq nisbitimu körünerlik ashti. Ma shingrüyning bu xil tereqqiyat istratégiyelik telipimu, emeliyette xitay kompartiyesining menpe'eti üchün xizmet qilidighanliqini körsitip béridu. Chünki, yerlik orunlarning bayliq, énérgiye menbelirini we iqtisadini qattiq kontrol qilish xitay kompartiyesining yadroluq küchidur. Bolupmu xitay nöwettiki iqtisadining chékinish we chüshkünlishish dewride özining yerlik rayonlargha qarita bésim we kontrolluqni téximu kücheytishni xalaydu. ”

Shéng shö xanimning qarishiche, xitay iqtisadi chékinishke qarap méngiwatqanda ular bu xil haletni ongshash üchün tebi'iy halda “Bikarliq tebi'iy bayliqlar” ni qézishni téximu jiddiyleshtüridu. U bu heqte mundaq dédi:

 “Xitay kompartiyesining uzun muddet Uyghur rayonida dawamlishiwatqan atalmish ‛gherbtin sherqqe tebi'iy gaz yetküzüsh‚ , ‛gherbtin sherqqe tok yetküzüsh‚ , ‛gherbtin sherqqe kömür toshush‚ , ‛gherbtin sherqqe néfit aqquzush‚ qatarliq istratégiyelik tereqqiyat pilanlirini emelge ashurushta, bingtüen arqiliq Uyghur rayonini bashqurush we kontrol qilishni qollinip keldi. Halbuki bügünki künde, merkezge qarashliq karxana-orunlarning küchini kéngeytish arqiliq Uyghur rayonini talan-taraj qilishni yenimu jiddiy rewishte tézlitiwétidu. Shunga, nöwette xitay iqtisadining chöküshining intayin éghir weziyette qélishi, xitay kompartiyesining sherqiy türkistan rayonigha bolghan bulang-talangni yenimu kücheytidu. ”

 “Tengritagh tori” ning xewiride éytilishiche, ma shingrüy bu qétimliq xizmet tekshürüshide yene, Uyghur rayonining reqemlik uchur mulazimet, xewerlishish qurulushini aktip qollap, Uyghur rayonining hakimiyet yürgüzüsh sistémisi we iqtidarini zamaniwilashturush, shuningdek yuqiri süpetlik iqtisadiy we ijtima'iy tereqqiyatni ilgiri sürüsh üchün téximu ünümlük we küchlük uchur bilen teminleshni tekitligen.

Amérikada yashawatqan xitay yazghuchi xé enchüenning pikriche, ma shingrüyning bu qétim merkezge qarashliq bir qanche sahege qarita tekitligen yéngi siyasetliri we istratégiyeliri xitay iqtisadi bilen baghlinishliq bolsimu, emma biwasite seweb netijilik munasiwet bolalmaydu. U bu heqtiki qarashlirini anglarmenler bilen ortaqlashti.

 “Xitay kompartiyesining esli meqsiti rayondiki merkezge qarashliq karxana we orunlar arqiliq sherqiy türkistanning bayliqlirini bulang-talang qilish we mustemlike hökümranliqini kücheytish we chongqurlashturushtur. Chünki xitay bu merkezge qarashliq karxana we orunlarni biwasite kontrol qilalaydu. Shunga bu orunlar xitaygha nisbeten ular eng yaxshi ishliteleydighan qorallardin paydilinip, biri döletning énérgiye bixeterlikige kapaletlik qilish, yene biri omumiy xelq iqtisadi weziyitini kücheytmekchi boluwatidu. Bu némidin dérek béridu? méningche bu bir tereptin, xitay kompartiyesining sherqiy türkistan'gha bolghan bayliqini munqerz qilishni kücheytidighanliqini körsitip béridu. Yene bir tereptin, bu xitay kompartiyesining merkez arqiliq sherqiy türkistan'gha bolghan basturushini we kontrolluqini téximu kücheytidighanliqidin dérek béridu. Méningche, kelgüside bu merkezge qarashliq karxana we orunlar xitayning herbiy küchi bilen hökümettin bashqa yene, xitay kompartiyesining tayanchliq herbiy küch rolini oynaydu. Shunga, biz bu mesilige alahide diqqet qilishimiz we hoshyarliqni östürüshimiz kérek. ”

Mezkur xewerde yene, ma shingrüyning Uyghur rayonining jenubidiki pul-mu'amile mulazimiti kapalitini kücheytip, pul-mu'amile nazaretchilikining süpiti we ünümini östürüsh, shu arqiliq sistémiliq pul-mu'amile xewpining aldini élishning mustehkem axirqi liniyesini berpa qilip, “Junggoche uslub” tiki zamaniwilashturushni ilgiri sürüsh üchün téximu küchlük iqtisadiy yardem bilen teminleshning zörürlükimu tekitlen'gen.

Shéng shö xanim bu heqte söz bolghanda, ötken yilning axiri qeshqerde qurulghan atalmish “Erkin soda rayoni” ni misalgha élip, ma shingrüyning bu qétimliq jenubiy rayonlarning pul-mu'amile sahesige qaratqan yéngi yolyoruqining mahiyette, xitayning nahayiti mekkarliq bilen “Yumshaq” we “Qattiq” küchler arqiliq Uyghur rayonigha bolghan iqtisadiy kontrolluqni qolgha kirgüzüsh ikenlikini bildürüp mundaq dédi.

 “Xitay kompartiyesi bu xildiki siyaset yolyoruqlirini yürgüzüshte, bir qisim addiy kishilerge azraq menpe'et bérish arqiliq ularni kündilik turmushida qarimaqqa xitay kompartiyesining bezi yéngi weziyet we yéngi étibar siyasetliridin nep alghandek hés qilduridu. Halbuki, méningche xitay kompartiyesining yerliktiki ‛erkin soda rayoni‚ gha oxshash bu xildiki pul-mu'amile mulazimitining kéngiyishi tégi-tektidin élip éytqanda, tereqqiy qilghan zamaniwi nusxidiki ‛jaza lagérini bashqurush‚ sistémisining tashqi dunyagha körsitilishi dep qaraymen. ”

Xitay hökümitining Uyghur diyaridiki bu xil hökümranliq usulliri nöwette tarixtiki mustemlikichi küchlerning mustemlike rayonliridin bayliq qézish hemde iqtisadiy talan-tarajni kücheytish qilmishlirigha sélishturuluwatqan bolup, bu hadisiler otturisidiki ghayet zor oxshashliqlar heqqide türlük mulahiziler otturigha chiqmaqta.