Xitay jasusi néme üchün 15 yildin kéyin xitayning jasusluq herikitini ashkarilidi?

Béyjing tyen'enmén meydanidiki yol chirighining tüwrükige ornitilghan közitish kamérasining arqisida xitayning dölet bayriqi lepildewatidu.2019-Yili 15-mart, béyjing

Xitay dölet xewpsizlik orgini üchün 15 yil xizmet qilghan bir xitay jasus yéqinda awstraliyege qéchip barghandin kéyin, xitay jasusluq organlirining erkin asiya radiyosi (RFA) ning kartonisti wang liminggha yillar ilgiri uni tutqun qilish üchün tuzaq qurghanliqigha da'ir melumatlarni ashkarilan'ghanidi. Derweqe, bu mexpiyetlikler awstraliye ABC qanilining “Töt bulung” pirogrammisining mexsus xewiri arqiliq tarqalghandin buyan, jiddiy diqqet qozghimaqta.

“Heqiqette ching turushni dawamlashtursaq, haman bir küni tang atidu! ”

“Isyankar much”, yeni [ “Rébél péppir” (Rebel Pepper) ] nami bilen tor dunyasida tonulghan erkin asiya radiyosining kartonist muxbiri wang liming radiyomizning bu heqtiki mexsus ziyaritini qobul qilghanda, bu weqening eslide özining erkin asiya radiyosida ishleshtin burunqi yaponiyede yashawatqan mezgilliride yüz bergenlikini eskertti. Uning éytishiche, eyni chaghda kambodzhadiki bir shirket özining karton hejwi resim sizish we marka layihelesh jehettiki talantlirini jari qilduralaydighan yuqiri ma'ashliq bir xizmetke teklip qilghaniken. U sözide, eyni chaghdiki u atalmish “Jelpkar” xizmetning mahiyette, xitayning özini qolgha élish üchün qurulghan bir tuzaq ikenlikidin bügünki künlükte ashkarilinishi hemde buning tolimu bir qorqunchluq we wehimilik ish ikenlikini sherhlep ötti.

Wang liming mundaq dédi: “Bu 2016-yilining axiridin 2017-yilining béshighiche bolghan ariliqta yeni, bu tutqun qilish suyiqesti men amérikigha kélishtin burun yaponiyediki chaghlirimda yüz bergen ish. Eslide shyaw yang isimlik bu xitay jasusi bolghan kishi awstraliye ABC qanili muxbirining ziyaritini qobul qilghanda özining xitay dölet xewpsizlik orginida 15 yil ishligenlikini éytip, kimliki heqqide melumat bergen. Muxbirning ashkarilishiche, ilgiri u amérikaning xitayda turushluq bir démokratik partiyesige eza bolghan xitay öktichiliridin iken. Shu sewebtin u eyni chaghda xitay saqchiliri teripidin qolgha élin'ghan we ‛xitay öktichisi‚ bolushni dawamlashturup, xitay dölet xewpsizlik orginida özliri üchün jasusluq qilishqa mejburlan'ghan. Shuningdin étibaren u jem'iy 15 yil etrapida xitay jasusi bolup ishligen. Bu xitay jasusining mezkur muxbirgha éytishiche, u yene chet ellerdiki bashqa kishiler bilenmu alaqileshken.”

Wang liming bu xitay jasusining néme üchün xitayning özini tutqun qilish suyiqestini shunche yillardin kéyin ashkarilighanliqi heqqide toxtilip, munularni dédi.

 “Wahalenki, bu kishi 15 yil jeryanidiki jasusluq herikitide rehberliri bilen bille élip barghan xizmetliri heqqide nurghun matériyallarni yighip toplighan. Emma ötken yili özining bu ishlirining ashkarilinip xeter ichide qalghanliqini hés qilip, aldi bilen taylandqa, andin awstraliyege qéchip barghan. U awstraliyege kelgendin kéyin, uzun ötmey awstraliye istixbarat orgini bilen alaqileshken we özi toplighan barliq uchurlar bilen ularni teminligen. Kéyin u yene awstraliyening ABC radiyo qanili bilen alaqiliship, bu ishlardin ularni xewerlendürgen we qanal muxbirliri uning teminligen uchurliri ichide méning ismim barliqini bayqighan. Shunga u qanalning muxbiri men bilen alaqileshti. ”

 “Xitayning jasusluq herikitige qanuniy yol bilen zerbe bérish kérek”

 “Washin'gton waqti” gézitining dölet xewpsizliki boyiche alahide muxbiri bil girtis (Bill Gertz) radiyomizning bu heqtiki mexsus ziyaritini qobul qildi. U inkasida, yéqinda yüz bergen bu qachqun xitay jasusning jasusluq herikitini ashkarilishi heqqide öziningmu “Washin'gton waqti” gézitide maqale élan qilghanliqini tilgha aldi. U mundaq dédi:

 “Weqening arqa körünüshige qaraydighan bolsaq, bu dölet xewpsizlik orginining qachqun jasusi teripidin xitay uchur-melumatining ashkarilinishi bolup, bu, intayin az uchraydighan ish. Chünki, u jasus xitay dölet xewpsizlik orginining chet eldiki herikitining mexpiyetlikini ashkarilidi. Bolupmu chet eldiki xitay kommunistik partiyesige qarshi öktichilerni tutqun qilishni nishan qilghan mexpiy herikitini pash qildi. Shunga, biz uchurlarni köprek tarqitishimiz kérek. Méningche, amérika dölet mejlisi bu qachqun jasus bilen sin tor arqiliq bolsimu guwahliq bérish yighini ötküzüp, xitayning istixbarat organlirining chégra halqighan basturush ishlirini qandaq élip bériwatqanliqini mulahize qilish kérek dep oylaymen. Chünki, xitay istixbarat organliri chet ellerdiki jasuslar arqiliq her xil wasitilerni qollinip, öktichilerni basturush heriketlirini élip bériwatidu. ”

U yene mundaq dédi: “Méningche, xitayning istixbarat orgini dep tonulidighan birliksep ministirliqini öz ichige alghan barliq istixbarat organlirini pash qilip, ularning herikiti we pa'aliyetlirini qanuniy yol we usul-tedbir, shundaqla awam xelqning bu heqtiki éngini östürüsh arqiliq ulargha zerbe bérish kérek. ”

Wang liming ziyaret dawamida, özining uzun yillardin béri xitay kompartiyesining bash sékrétari shi jinping we xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirige a'it sizghan siyasiy xaraktérlik hejwiy resimlirining xitayning uni tutqun qilishtiki sewebliri bolghanliqini ilgiri sürdi. Uning éytishiche, 2014-yili u ayali bilen birlikte yaponiyege 3 ayliq sayahetke barghan we u chaghda yaponiyede turup qélishni oylapmu baqmighan. Ularning yaponiyediki sayahiti axirliship xitaygha qaytishqa az qalghinida, xitay hökümitining özige qarita élip barghan bir yürüsh tehdit xaraktérlik heriketlirige uchrighan. Buning ichide, u, xitay teshwiqat organlirining “‛isyankar much‚ qa oxshash kishilerning sotqa tartilishi we qattiq jazalinishi kérek” dep yézilghan bir maqalisini bayqighan. Undin bashqa, yaponiyediki sayahet mezgilide uning barliq ijtima'iy alaqe hésabati taqitiwétilgen. Shundaqla yene, tordiki banka hésabati bikar qilinip, tor dukinimu tonglitiwétilgen. Mana bu bir qatar hujumlar xitay hökümitining özige nisbeten intayin éghir tehdit ikenlikini hés qildurghan we xitaygha qaytmasliqni qarar qilghan.

“Xitayning Uyghurlargha qarita élip bériwatqan kishilik hoquq depsendichilik herikitige qarshi dawamliq destek bolushni ümid qilimen. ”

Wang liming xitay hökümitining yillardin béri özige qarita élip bériwatqan türlük tuzaq, suyiqest, tehdit we basturushlirining bir qorqunchluq ish bolsimu, halbuki buning hejwi resim sizish ijadiyiti üchün bir qudretlik küch bolidighanliqini bildürüp mundaq dédi.

 “Men siyasiy hejwiy resim sizishqa bashlighandin kéyin uzun ötmey, teywenlik bir kartonstning ‛siyasiy hejwiy resimlerdiki bir parche resim ming sözni eks ettüridu‚ dégen sözini oqughan we uninggha nahayiti qayil bolghanidim. Elwette mende bir qorqush hés-tuyghusi bolsimu, emma bu tuyghu yene dawamliq ijadiyet qilishim üchün manga heriketlendürgüch küch ata qilidu. Men hazir shuni téximu éniq hés qildimki, emeliyette xitay hökümitining basturushi qanche köp bolsa, u manga bérilgen médal we shan-sherepke barawer dep qaraymen. Shunga, kelgüside téximu köp hejwiy resim ijadiyetlirim arqiliq xitaydiki, bolupmu Uyghurlargha qarita élip bériwatqan kishilik hoquq depsendichilik herikitige qarshi dawamliq destek bolushni ümid qilimen. ”

Wang limingning bildürüshiche, uning ata-anisi 1960-yilliri “Chégra rayonlarni échish we güllendürüsh” dégen namdiki siyaset netijiside shangxeydin “Töwen'ge chüshken ziyaliy yash” dégen ataq bilen Uyghur élige barghan we u jayda 20 nechche yil yashighan. Özimu Uyghur diyarida tughulup, baliliq chaghlirini shu zéminda kechürgen. Uning Uyghur diyari we Uyghur xelqi bilen tebi'iy shekillen'gen mana bu xil baghlinish 2017-yilidin buyan, uning hejwiy resim ijadiyet témisini xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan zorawanliq siyasetlirini pash qilishqa qaratqan. U sözide, nöwette xitay hökümitining dölet ichi, bolupmu Uyghur élidiki basturush siyasetliri dawamlishiwatqan peytte, bir muxbir üchün heqiqette ching turushning muhimliqini tilgha élip mundaq dédi.

 “Méningche, bir muxbirgha nisbeten heqiqetni doklat qilishta ching turush, bir kartonist muxbiri üchün bolsa heqiqetni sizishta ching turushni zörür dep oylaymen. Chünki xitay kompartiyesining meqsiti aghzimizni étish arqiliq bizni basturushtur. Eger biz süküt qilsaq uning ghelibe qazan'ghanliqi bolidu. Shunga, heqiqetni sözleshte ching turup uni dawamlashtursaq, haman bir küni tang atidighanliqigha ishinimen!”

Amérika zhurnalistlarni qoghdash komitétining xitay ishliri wekili (CPJ's China representative) ayris su (Iris Hsu) xanimmu élxet arqiliq ziyaritimizni qobul qildi. U xétide, xitayning öktichiler we tenqidiy axbaratchiliqni zorluq bilen basturush qilmishining kishini endishige salidighanliqini bildürdi. U yene, buning bir nomussizliq we ijtima'iy jem'iyettiki exlaqiy wijdanni yimirish ipadisi ikenlikini ilgiri sürdi.